Tanperati

Tanperati a se chanjman nan lanati ki kapab fè moun cho, frèt ou byen nan mitan yo de a, ant cho ak frèt. Nan peyi twopikal yo tanperati a toujou nan mitan chalè avèk fredi. Nan peyi tankou Etazini, gen twa (3) tanperati yon frèt anpil, yon cho anpil, yon lòt ant cho avèk frèt. Tanperati a, se yon enèji sinetik, mwayen tout patikil ki nan yon objè.

Tanperati

Syantifikman

Tanperati a se yon grandè fizik ki mezire avèk yon tèmomèt e etidye an tèmometri. Nan lavi kourant, li se bagay ki relye ak sansasyon ki pou frèt e ki pou cho, bagay ki vini ki pou transfè tèmik ant kò moun e anviwonnman li. An fizik, li defini li pou plizyè fason : tankou fonksyon kwasant ki pou degre ajitasyon tèmik debann patikil (an teyori sinetik ki pou gaz), pa ekilib debann transfè tèmik yo ant plizyè sistèm oubyen apati de antwopi a (an tèmodinamik e an fizik estatistik). Tanperati a se yon varyab enpòtan nan lòt disiplin : meteyoloji e klimatoloji , medsin, e chimi.

Echèl ki pou tanperati ki pi kouran se degre Sèlsiyis, nan sa ke glas (fòme ak dlo) fonn ak 0°C e dlo bouyi nan anviwon +100°C nan kondisyon yo ki estanda pou presyon. Nan peyi ki itilize sistèm enperyal (anglo-sakson) ki pou inite, n anplwaye degre Farennayit kote glas la fonn ak inité+32°F e dlo a bouyi ak inite +212°F. Inite ki pou Sistèm entènasyonal ki pou inite (SI), ki pou itilizasyon syantifik e defini apati de zewo absoli, se kelvin koteke gradyasyon an se preske idantik ak sa a ki se degre santigrad yo.

Konparezon echèl tanperati Sèlsiyis, Farennayit e Kelvin :
zewo absoli, pwen yo ki pou fizyon ki pou glas la e ki pou ebilisyon ki pou dlo a
Nan kondisyon yo presyon estanda

Echèl	°C	°F	K
Zewo absoli	-273,15	-459,67	0
Fizyon	0	+32	+273,15
Ebilisyon	+99,9839	+212	+373,1339

Entwodiksyon

Orijin fizik

Ajitasyon tèmik ki pou bann molekil yo ki pou yon gaz ki bay yon apèsi ki pou tanperati yo a.

Patikil yo ki konpoze matyè (molekil yo oubyen atòm yo) yo pa janm nan repo. Yo an vibrasyon pèmanant e posede koteke yon sèten enèji sinetik. Tanperati se yon mezi endirèk pou degre ki pou ajitasyon mikwoskopik patikil. Pa ayè, yon espas vid ki pou matyè a men nan bagay sa a ki pou limyè a pwopaje li gen ladan li tou ki pou enèji a. Nan de bon kondisyon, nou ka asosye yon tanperati ak reyonnman sa a ki mezire enèji mwayenn ki pou patikil yo ki konstitye yo. Yon egzanp enpòtan ki pou reyonnman tèmik se sila a ki pou kò nwa koteke yon egzanp li bay pa etwal yo koteke reyonnman an revele tanperati a ki pou atòm yo ki se yok sifas li a.

Lè de (2) kò antre an kontak, yo echanje espontaneman enèji tèmik : youn nan de kò gen debann patikil yo ki gen plis enèji sinetik. Nan mete yo an kontak, chòk yo ant patikil yo fè ke enèji sa a ki sinetik mikwoskopik transmèt li ki pou yon kò ak lòt. Sa se transfè enèji a ki, an syans fizik, ke yo rele chalè.

Pou gaz yo, teyori sinetik defini tanperati a kòm :

$$T={\frac {1}{3k_{B}}}\int d{\overrightarrow {v}}\,p({\overrightarrow {v}})\,({\overrightarrow {v}}-{\overrightarrow {U}})^{2}$$

Kote :

• k_B se konstant Boltzmann ;
• $p({\overrightarrow {v}},t)$ se distribisyon pwobabilite yo ki pou vitès yo,
• ${\overrightarrow {v}}$ vitès la ki pou patikil yo ;
• ${\overrightarrow {U}}$ chan an ki pou vitès la (vitès mwayenn) ;
• e $d{\overrightarrow {v}}$ volim enfinitesimal ak vwazinaj ki pou ${\overrightarrow {v}}$

Transfè sa a yo ki pou enèji a mennen espontaneman ak yon eta ki pou ekilib tèmik kote de kò yo nan prezans gen menm tanperati.

Vokabilè

Nan domèn fizik e chimi, li se kouran ki pou pale de tanperati òdinè pou yon tanperati kourant, mwayenn. Pa egzanp, n di dlo se likid ak tanperati òdinè. Men denominasyon sa a pa fin twò fòmalize e valè a ki pou tanperati òdinè a se raman presize (pi souvan evalye ki pou mannyè konmin tmp 18 25 °C).

Tanperati nòmal siyife anjeneral 0 a ki pou echèl kourant : sa se pi souvan tmp 0°C.

Kèk òd grandè

Evaporasyon ki swivi yon lavalas tipik inèdtan nan ete ann Ewòp diminye tanperati a de de (2) degre anviwon.

Gade tou

• Chalè
• Transfè tèmik