Malarya: Diferans ant vèsyon yo

'''Malarya''' se yon enfeksyon nan san ki ban naunou lafyèv ak frison. Se yon kalite marengwen ki mache bay moun parazit malarya a. Lè li pike yon moun malad, li souse parazit malarya ki nan san moun lan. Apre sa, lè Ii pike yon lòt moun, Ii mete parazit yo nan kò moun lan.<ref name=“ngo”>http://www.ngohaiti.com/products/data/malaria.pdf</ref>

== Siy ak Sentòmsentòm ==

Konnen sinsiy ki posib pou yon enfeksyon malarya, tankou fyèv, frison, maltèt, kò fè mal, fatig, noze (kè plen) ak vomi, dyare, ak po jonjòn.<ref>http://www.doh.state.fl.us/environment/medicine/arboviral/pdfs/MalariaFactSheet_Creole.pdf</ref>

Lè napn ap fè kriz malarya, nou santi sekous

'''1.''' Li koumanseakkoumanse ak frison, maltèt. Moun lan vin frèt osinon li pran tranble. Sa ka dire yon kadè jouk inèdtan konsa.

'''2.''' Apre frison an pase, lafyèv di men mwen. Yon lafyèv cho ki 40 degre osinon plis. Moun lan fèb, po li vin wouj, epi lapl ap depale. Lafyèv la ka rete lontan sou li.

Malarya konn bay lafyèv chak 2 osinon 3 jou (dapre kalite malarya nou genyen an). Men, lè nou fèk pran li, li ka ban nou lafyèv chak apremidi. Sou timoun piti ak sou moun ki fè malarya deja, li ka pa parèt jan nou di l la a. Se poutèt sa, nenpòt lelè yon moun gen lafyèv li pa konn sak ba li l, se pou I fè yon analiz san pou malarya.<ref name=“ngo”>http://www.ngohaiti.com/products/data/malaria.pdf</ref>

* Si nou kèkwè se malarya napn ap fè osinon si nou gen yon lafyèv kapk ap ale vini, ale nan dispansedispansè pou yo fè yon analiz san pou nou.

* Si pa gen dispansè pre lakay nou, pran [[klowokin]] osinon nenpòt grenn lafyèv malarya nou wewè ki pi bon pou zòn lan. Pou klowokin lan, sèvi ak grenn ki gen 150 mg. Granmoun va pran 4 grenrigrenn pou koumanse, 3 grenn demen maten epi 3 grenn apre de mendemen maten. Sa fè 10 grenn klowokin.

* Si apre nou pran klowokin Ian, nou fefè yon ti referefè, men nou wewè lafyevlafyèv la rekoumanse apre kekjou, nou ka bezwen yon lotlèt renmedrenmèd, tankou primakin. Mande konseykonsèy nan dispansedispansè a.

* Si yon moun ki soufri malarya koumanse ap fè kriz osinon li bay lot siy sèvo l atake, lelè sa a li ka gen malarya nan sèvo, ale wè doktè lamenm. Pou piki klowokin.

Malarya se maladi yo jwenn nan anpil peyi kote ki fè cho sou latè a. Si tout moun kole zepòl ansanm, yo ka rive kontwòlekontwole li. Tout mwayen kontwòl sa yo, se pou nou fè yo tout ansanm, anmenmtan.

* Pa kite marengwen pike nou. Dòmi kote ki pa gen marengwen osinon anba dra. Kouvri kabann tibebe yo ak yon moustikemoustikè osinon yon ti twal fen fen.

* Bay ajan yo tout konkou nou kapab lè yo vin nan bouk nou an. Di yo si gen moun nan fanmi an ki gen IafyevIafyèv epi kite yo pran san pou analiz.

* Si nou kwè nou gen malarya, pran renmèd lapoula. Apre nou fin pran renmèd, marengwen ki modemòde nou papp ap ka bay lotlòt moun malarya.

* Detwi tout marengwen ansanm ak pitit yo. Marengwen peple nan dlo ki dòmi. Netwaye tout ma dlo, tout twou, tout ti mamit, mòso vesèl, po lanbi, po kokoye, kawotchou machin ki kenbe dlo. Chache tout basen dlo ak marekaj kote marengwen al ponn, osinon vide lwil ladan yo. Si nou sèvi ak banbou pou fè lantouraj, fè timoun yo plen twou yo ak sab.<ref name="“ngo”">http://www.ngohaiti.com/products/data/malaria.pdf</ref>

* Nou ka anpeche malarya a antre sou nou, osinon nou ka kraze fòs li, si chak lè nou pran grenn pou lafyevlafyèv malarya.

* Pou evite fanm ansent yo fè malarya, ba yo de (2) grenn 150 mg. Klowokin chak semenn pandan tout gwosès la. kokoye, kawotchou machin ki kenbe dlo. Chache tout basen dlo ak marekaj kote marengwen al ponn, osinon vide lwil ladan yo. Si nou sèvi ak banbou pou fè lantouraj, fè timoun yo plen twou yo ak sab.<ref name=“ngo”>http://www.ngohaiti.com/products/data/malaria.pdf</ref>

* Si li posib, rete anndan kay yon kote ki fèmen ak til oubyen ki klimatizèklimatize ant lè solèy leve ak lè solèy kouche.

* Si pa genyen yon kote fèmen ak til oubyen klimatizè pa disponib, sèvi ak flit ki genyen "pyrethroid"piretwoyid (pyréthroïde) nan kote w ap viv epi dòmi anba til, depreferans sa ki flite ak anti-ensèk.

* Li enstwiksyon ki sou etikèt la pou ou asire pwodwi pou repouse ensèk yo apwopriye pou laj moun nanlan. Ou pa dwe sèvi ak DEET sou timoun ki genyen mwens pase de mwa.

* Timoun pa dwe manevrepwoduimanevre pwodwi pou repouse ensèk. Granmoun dwe pase pwodwi pou repouse ensèk nan men yo dabodabò epi pase li sou kokò ak rad timoun nanlan, evite zye ak bouch timoun nanlan.

* Sèvi ak yon til ki seze ak elastik arebò li pou ou kouvri chezchèz ou pote tibebe pou ou ka pwoteje yo. .

* Konsantrasyon DEET ki pi fò ka dire plis tan, men, yon ki plis pase 50% pa bay okenokenn pwoteksyon anplis. Pwodwi DEET ki pran tan pou yo deklennchedeklanche kapab dire plis pase pwoduipwodwi likid.<ref>http://www.doh.state.fl.us/environment/medicine/arboviral/pdfs/MalariaFactSheet_Creole.pdf</ref>

* Tretman pou moun ki gen maladi a, Nounou ba Ii medikaman an ehakchak jou pandan de twa jou.

* Pou kraze jèm maladi a (parazit la) ki ka nan san nou pou li pa fè nou malad. Yo fè tretman sa a nan zòn kote yo konnen moun fasil ka pran maladi sa a fasil, sitou pou timoun ki fèb osinon ki malad. Yo ba yo medikaman an yon fwa ehakchak senmenn.

* Pou kontwole maladi a: kalite tretman sa a atout li pwoteje yon moun pou li pa pran malarya, li kite kò l pran fòs pou Ii kadefann tèt li limenm. Lè sa a, se pou nou pran ransèyman nan Depatman lasante osinon nan men yon ajannajan sante pou nou konnen ki medikaman kapk ap pi bon pou zòn kote nou rete a. Anpil kote se Klowokinklowokin ki pi bon medikaman pou malarya. Men, gen kèk kalite malarya, lè nou genyen yo, se pou nou pran prirnakinprimakin ansanm ak Klowokinklowokin lan.<ref name=“ngo”>http://www.ngohaiti.com/products/data/malaria.pdf</ref>