Lang rejyonal: Diferans ant vèsyon yo

Yon '''[[lang]] rejyonal''' se, nan yon pwen de vi [[Jewografi|jewografik]] , pale nan yon rejyon ki se yon pati nan yon eta ki pi gwo. Li ka lokalman majoritè, oswa ou pa. Daprè "Chat Ewopeyèn an pou Lang Rejyonal oswa minoritè" : ''"Adjektif" "rejyonal" la konsène lang yo pale nan yon pati limite nan teritwa a nan yon eta, nan kote yo ka, anplis, yo dwe pale pa majorite a nan sitwayen"''. Egzanp yo enkli Breton an [[Frans]], sard nan peyi [[Itali]], Kachoub nan [[Polòy]], Zazaki nan [[Tiki|Latiki]], Kabil nan [[Aljeri]], Bachki nan [[Risi|Larisi]], Tibeten nan [[Chin|Lachin]], Navajo nan [[Etazini|Etazini yo.]].

Yon lang rejyonal se, soti nan pwen de vi nan [[Politik (non)|estati politik]] , diferan de [[Lang ofisyèl|lang ofisyèl la]] nan eta a kote li pale, epi ki moun ki pale leve kesyon an sou estati li yo ansanm ak lang ofisyèl lan. Lang rejyonal yo pafwa yo rekonèt epi yo pwoteje pa administrasyon rejyonal la oswa eta a : yon gwo kantite eta atravè mond lan, ki gen ladan majorite nan [[Inyon Ewopeyèn|eta Ewopeyen yo]], rekonèt lang rejyonal yo ak bay yo estati, tankou se ka a, pou egzanp, nan Kominote a franse nan [[Bèljik]], [[Espay]], [[Itali]] oswa [[Swis]]. Nan lòt ka yo, eta a bay estati ofisyèl sèlman nan lang ofisyèl nan peyi a. Se ka sa a ak lang rejyonal yo nan Lafrans, ki ka etidye oswa prezante nan bakaloreya a, men li pa kapab itilize nan nenpòt ki sèvis piblik oswa administrasyon, kote sèlman [[Lang franse|franse]] se ofisyèl .

Nou ka distenge tèminoloji sa a ak lang minorite a .

Yon lang rejyonal ak / oswa lang minoritè nan yon Eta ka ofisyèl ak / oswa majoritè nan yon lòt. Nan Ewòp, sa a se ka a nan [[Lang franse|franse]] nan ValleVale d'Aoste, oswa nan slovèn nan [[Otrich ]].<ref>[[Jean Dubois (lengwis)|Jean Dubois]], Mathée Giacomo, Louis Guespin, Christiane Marcellesi, Jean-Baptiste Marcellesi, Jean-Pierre Mével, ''Dictionnaire de linguistique'', Larousse, p. 406.</ref> . Chanjman nan estati ka rive swa nan lwa nan yon eta oswa kòm yon rezilta nan chanjman politik ak teritoryal. Pou premye ka a, nan [[Bèljik]], kote depi endepandans nan 1831 sèlman franse te ofisyèl yo, lwa a nan, 22 me 1878 te pèmèt pwovens yo Flamann ak distri yo sèvi ak tou de franse ak olandè endiferans, lè sa a, karant (40) ane pita, la. Lwa 31 jiyè 1921 la te fè li sèl lang ofisyèl nan rejyon yo ki pale olandè, mete yon fen nan franse a nan moun yo. Selon dezyèm ka a, fragmantasyon politik Yougoslavi a tou fragmante an kat (4) lang sèbo- kwoyat, kounye a yo rele "BCMS" (abreje enfòmèl de kat (4) non ofisyèl "Bosniyen", "kwoasyen", "Montenegwo" ak "Sèb"), ki aktyèlman ap evolye nan de pli zan pli diferan lang, pandan y ap fragmantasyon an nan Sovyetik la te pèmèt lang minoritè ki gen yon sitiyasyon rejyonal yo, tankou latvyen, [[Lang woumen|woumen]] oswa jeyojyen, yo vin majorite ak lang ofisyèl nan Etazini yo. nouvoNouvo eta ([[Letoni]], [[Moldavi]] ak [[Jeyoji]] respektivman) .<ref>''Atlas des Peuples d'Europe centrale'' d’André et Jean Sellier à La Découverte, 1992, {{ISBN|2-7071-2032-4}} etak ''Atlas des Peuples d'Orient'' : 1993, {{ISBN|2-7071-2222-X}}.</ref>.

Nan yon eta federal, lang ofisyèl ak / oswa majoritè nan yon pwovens, rejyon, oswa ''peyi'' ''eta'' kapab rejyonal ak / oswa minoritè nan lòt la : nan [[Kanada]], sa se ka [[Lang franse|franse]] respektivman nan [[Kebèk]], ak nan lòt pwovens yo nan peyi a ; nan peyi Zend, tamoul ak tamil Nadu respektivman, ak nan lòt ''eta'' nan [[End|Inyon Endyèn an]].

Nan [[Bèljik]], lang ofisyèl yo se [[lang franse|franse]], olandè ak Almanalman. Rekonesans posib pou lang rejyonal yo se yon konpetans ki se responsablite kominote yo.

Kominote a flamann lan pa rekonèt okenn paske la Nederlandse Taalunie, ki responsab pou pwomosyon olandè nan [[Peyiba]] ak Flandre, konsidere ke tout lang rejyonal yo pale sou teritwa li yo se dyalèk nan olandè yo. Pa gen okenn nan kominote a ki pale [[lang alman|alman]] ak kominote a franse rekonèt uit (8), yo konnen kòm andojèn lang rejyonal yo.

Istorikman, anvan inifikasyon annan lengwistik te pote soti anba Repiblik la TwazyèmTwazyèmRepiblik nan reveye nan [[Revolisyon franse]] ak premyè desizyon pran pa wa peyi Lafrans ( Villers-Cotterets Òdonans nan lane [[1539]], kreyasyon Akademi franse nan lane [[1635]]), nan lang majorite popilasyon an te pale lang rejyonal yo sou teritwa fransè nan epòk la.

Lang franse a te fòme sou yon baz nan lang oil pale nan Ile-de-Frans ak nan nò rejyon aktyèl Sant-Val de Loire, kote yo te ajoute, pita, enfliyans nan lang rejyonal yo, an patikilye alzasyen, breton oswa [[lang oksitan|oksitan]] (''Baragouin, vasistas, eskalad, salad''...) .<ref> [[Akademi franse]] </ref> {{,}} <ref>[[Henriette Walter]], ''L'aventure des mots français venus d'ailleurs'', Robert Laffont, p.228-337</ref>.

Lang yo rejyonal yo mansyone nan Konstitisyon an franse nan atik 75-1 : "Lang rejyonal yo fè pati eritaj Lafrans", ke lwa 23 jiyè 2008 te ajoute.

Lafrans te siyen Konstitisyon Ewopeyèn an pou Lang Rejyonal yo oswa Minorite , men refize ratifye li <ref>{{Cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/dossiers/charte_europeenne_langues_regionales.asp|title=Assemblée nationale - Culture : Charte européenne des langues régionales|website=www.assemblee-nationale.fr|access-date=2016-01-25}}</ref>. Sou 14 janvye 2016, bòdwo a pou ansèyman nan Immersion nan lang rejyonal <ref>{{Cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/dossiers/enseignement_immersif_langues_regionales.asp|title=Assemblée nationale - Education : enseignement immersif des langues régionales|website=www.assemblee-nationale.fr|access-date=2016-01-25}}</ref> te rejete nan Asanble Nasyonal la ak 24 depite yo prezan men 28 votè yo, 13 vote an favè ak 14 vote kont. 4 vòt adisyonèl apiye sou bò a baskil balans yo kont majorite nan prezan an, konsa provok kòlè fanatik yo nan pwojè a <ref>{{Cite web|url=http://www.assemblee-nationale.fr/14/cri/2015-2016/20160102.asp#P699360|title=Assemblée nationale ~ Troisième séance du jeudi 14 janvier 2016|website=www.assemblee-nationale.fr|access-date=2016-01-25}}</ref> .

Womanch se youn nan lang nasyonal yo pale nan kanton Graubünden. Yon senkyèm lang nasyonal, san yon teritwa afilye, se yenich la, rekonèt lè Swis ratifye Konstitisyon Ewopeyèn an pou lang Rejyonal yo oswa minoritè an 1997<ref name="bak.admin.ch"> [http://www.bak.admin.ch/kulturschaffen/04265/04267/04268/index.html?lang=fr ''Lang Kiltirèl ak Minorite, 1997 - Dat enpòtan''] [http://www.bak.admin.ch/kulturschaffen/04265/04267/04268/index.html?lang=fr] , [[Office fédéral de la culture|Biwo Federal Kilti a]], jwenn aksè 14 jen 2012 </ref> , byenke li pa itilize nan nenpòt ki tèks ofisyèl yo.