Albert Einstein: Diferans ant vèsyon yo

|lye lanmò=[[NouNyou jèze]]

'''Albert Einstein''' se yon kokin shenn lejand intelektyel. Daye, nan eshel intelektyel mond lan, misye konsidere kom yon eleman ki arive ale tet. Misye se yon jwif alman ki fe yon revolisyon nan mond syentifiksyantifik la. Revolisyon misye ya gen pou li we ak syens fizik la kote li montre ke teoriteyori gravitasyonelgravitasyonèl Newton lan pa vreman reponn ak tout fenonmen dinamik yo. Par ekzanp, te gen yon iregilarite nan obit planetplanèt Mekiri ke teoriteyori gravitasyonel Newton lan pat ka esplike.

Newton te panse ke tan ak espas invaryab, setadi yo pa shanjechanje, yo absoli. '''Einstein''' demontre ke le yon objeobjè ap kouri pre vitesvitès limyelimyè, tan ak espas shanje nan yon sans ke yo sibi yon '''kontraksyon'''. Setadi tan ak espas vin pi piti pou evite ke ke yon objeobjè arive depase vitesvitès limyelimyè.

DapreDaprè teori relativis Einstein lan, vitesvitès limyelimyè ki se '''300,000 metmèt parpa segon''', se pi gwo vitesvitès ki ka ekzisteegziste lannan lanati. Li inpotanenpoòtan pou klarifye ke vites limye ya se pa vitesvitès limye ke liye selmansèlman, men vitesvitès tout '''ond elektromagnetik yo''' tankou infraroujenfrawouj, iltravyole, ond radyo e latriye. Ki sa ond elektromagnetikelektwomanyetik yo ye? teoriteyori MaswellMaxwell la ki te marye elektrisite ak manyetismmanyetis te prevwa ekzistans ond manyetik sa yo. Ond manyetik se ond ki pwodi le yon patikil shajechaje (ki gen shajchaj pozitiv ou negativ) sibi yon akselerasyon (nan ka sa aklerasyonakselerasyon sinifisiniyfi yon shanjmanchanjman nan vitesvitès inisyal ou nan direksyon inisyal patikil la).

Teyori Eintein lan, kote ke li demontre matematikman '''konstansi vites limy'' ya, yo rele teori sa '''teyori espesyal relativite'''. '''konstansi vitesvitès limyelimyè''' sinifi ke vites limye ya, li endepandan de eta mouvman moun ki kenbe yon sous limyè--- are, akselerasyon sous limye ya pa gen okin efe reziltan sou vitesvitès limyelimyè ya. par ekzanpegzanp, si mwen pa kouri ou menm wap mashe, eke nou chak gen yon flash nan men nou, vitesvitès yo mezire pou rayonreyon limyelimyè kap soti nan lanp ou wa ap menm bagay ak sa yo mezire pou sa kap soti nan lanp mwen ya-- yon fenomen ki defye lwa mekanik newtonNewton ki prevwa ke vites dwe aji selon lwa aljebaljèb vektoryelvektoryèl yo. setadi, vitesvitès limyelimyè nan ka moun lan ap kouri ya ta dwe plis ke nan ka moun kap mashe ya. le yon fizisis ki rele michelsonMichelson fefè yon eksperyans syentifiksyantifik, li wewè ke eisnteinEisntein ge rezon eke newtonNewton te fefè ere nan konseptyalizasyon teoriteyori mekanik li yan. sak fefè teoriteyori newtonNewton lan travay byen se paske tolerans ere ya neglijab le yon obje gen vites ki piti relativ ak vitès limyè, eke laje obje ya pa two piti. Lè kondisyon sa yo chanje, teyori Newton lan inaplikab -- nan ka kote vitès yon objè pre vitès limyè (fizik relativis la sèlman ki ka esplike fenonmen lan byen) ou kote ke laje yon objè piti anpil (se fizik kantik lan ki ka rezoub pwoblèm lan). Se sak fe nan zafe radyoloji, teyori Newton lan pa plike, men se sa yo rele kwatom mekanik ki aplike, teyori ke ti mesye tankou Niels Bhor, Planck, Heinsenberg ak Shroddingger te devlope pou eskplike fenenon sibatomik yo.

Sak kore plas preyiminan Einstein se pa teyori espesyal relativite ya paske gen evidans ki demontre matematisyen franse Henri Poincaré te pre pou arive ak teyori espesyal relativite, men plito '''teori jeneral gravitasyonel la'''. nan teori sa ki se teyori ki englobe tout ide syantifik Einstein ke nou rekonet jodi ya, Eistein demontre nan yon fasyonfason injenyezinjenyèz ke '''gravite''' se yon distosyon nan striktiestrikti espas ak tan. nan teori sa, einstein di ke gravite se komsi matyematyè se yon boul ki kreye yon efondman nan espas. se komsi ou plase yon boul nan mitan yon twal elastik ke ou te itilize pou boushebouche yon bokal. le ou plase boul sa nan mitan twal plastik la, ap gen yon efondman, se efondman sa ke nou enteprete kom yon '''afe gravitasyonèl'''. men analoji ya: paske boul sa ap kreye yon efe toubiyon nan twal elastik sa, si ou plase yon lòt ti mab arebo bou la, ti mab sa ap fe yon toubiyon anba jiska ke li toushe boul la. Nan teyori relastivis gwo met syantifik sa, se pwose dynamik sa ke nou inteprete kom '''gravite'''. Gravite ya se fòs rale mennen vini ki ekziste ant tout obje ki konpoze de matyematyè; setadi bagay ki gen massmas ak okipe espas. YonnYoun nan prediksyon teori relativis einsteinEinstein lan seke, fos gravisyonelgravisyonèl yon etwal nan syelsyèl la dwe sifizan ase pou koube yon reyon limyè de yon lòt etwal elwanye.