Enpak mache enfomel la an Ayiti

Motè ekonomi Ayiti an chita sou ekonomi enfòmèl lan, li gen nan tèt li madan sara, machann chita, machann ponmennen, mèt depo, boutik, elatriye. Aktivite sa yo se motè sosyete a, se konsa majorite ayisyen manje e jwenn lajan pou fonksyone. Mache se nannan kominote yo, ou pa bezwen li nan gwo liv pou konnen Leta Ayisyen p ap kapab fèmen mache yo. Leta fèb e pa gen mwayen ekonomik pou reponn ak bezwen sektè kle sa a.

Tout sosyete pou li devlope dwe marye prensip fondamantal ki reji pou yon peyi di li egsiste. Boujwazi genyen yon pa aktif nan devlopman dirèk ak endirèk yon nasyon. Pou evite twòp detay mwen vle rezime pou di rezon fondamantal ki bay sektè enfòmèl la an ayiti se

1- Absans yon boujwazi nasyonalis. Okenn kote sou tè a pa janmen pwogrese si moun ki nan milye a pa mete ansanm pou fè li mache. Tout sitwayen konsekan ki estime peyi yo pa sou pant li ta dwe ye a ke se pou pwòp avantay ak ekonomi pa yo envesti nan rejyon an sinon nou pape jwenn lòt rezilta ke sa nou genyen jodi a. Pou di nou verite li pa fòseman bezwen natif sa vle di fèt sou tè a ou dimwens pote idantite peyi a pou li se yon nasyonalis. Depi yon moun rezide nan yon sektè si li pa angaje lwa peyi a nan yon fason dirèk ou endirèk kapab pote mak nasyonalis ou envestisè entegral.

2- Iresponsablite ou manke ekilib kay dirijan leta ayisyen yo. Wòl ak angajman leta se asire li genyen yon balans nan fason bagay yo ape administre an ayiti. Li fasilite aksè ak sila yo ki vle envesti nan founi yo avantaj fiskal, asirans dwanye ak sekirite pou yo fonksyone. Si nou byen gade kouman konstitisyon 87 la reji pou yo mennen bak nasyon ayisyen an menm lè li genyen fay si yo te ape aplike prensip yo te ape bay plizoumwen yon meyè rezilta. Kòm jodi a pa genyen lame depi apre 95 sèl antite ki asire pwoteksyon sivil ak byen se polis nasyonal la. Devwa li se garanti bon jan pwoteksyon ak tout moun ki vize mete lajan yo deyò sou tè a. Ministè afè sosyal regle koze fikse pri pwodwi yo, tribinal zafè travay pou mete ola nan sa ki ap mal mache nan koze regleman elatriye. Gouvennman an vize pou chache ak fasilite plis envestisè pou de manwè ke genyen mwens chomaj ou pou ki pa elimine li nan sen nou. Poutan lè nou ap gade nou rann nou kont ke yonn nan sa nou site la yo pa ale nan sans li mande pou fèt. Pou ki pa genyen bon travay nan peyi a? Yon kesyon anpil moun ape mande ki rezon ki fè sa rive. Mwen pap di fot konpetans ak manke volonte men li pa te kapab pa youn nan sa yo.

3- Sa bay plis aksè ak kontrebann. Tant leta pa genyen kontwòl vant lan se tant li pi fasil pou moun kontrebande. Yo kapab achete ak vann nan nivo yo pi pito. Sitou sa ki entèdi pou yo likide sou mache lokal la ak nivo pèman anpwlaye ak ouvriye yo.

Pou kontrekare fenomenn sa pa mande si leta ta dwe redouble efò pou fè fas ak evennman sa yo sinon aji an konsekans. Bay mwen koumanse pa dènye pwen an.

a) Kontrebann depi tè a te koumanse peple mwen ape mande tèt mwen si li pa rantre nan vi kotidyen abitan li yo pou panse dewoute aktivite yo nan bi pou pwofite youn de lòt. Kontrekare li se kòm si nou te kapab espere yon moun an raje kapab retounen nòmal. Wi li posib men swa sa rive pa chans oubyen nou fè fas ak reyalite a ki se sa ki mete nou kote nou ye a jodi a. Moun ki ape dirije yo si se pa yo ki ape mal fonksyone se yon pakèt tèt anba ki pa genyen sans responsablete pou fè peyi a bouje. Nou dwe envesti nan lwa yo mezanmi. Sèl fason nou kapab konbat koripsyon se lè moun yo rann yo kont tout bon vre tout kote yo pase yo pape kapab kache anba pinisyon yo sinon se reve nou a reve wè ayiti chanje.

b) Pran tan nou pou nou swa eli ou nome moun ki genyen vizyon pou ride ti nasyon tèt bòchèt sa rive pi devan.

c) Malerezman sèl bagay leta pa genyen pouvwa sou li se fè moun yo envesti kòb yo si yo pa jije sa enpòtan pou yo fè sou kèlke swa fason li kapab tante sa. Pou di nou verite lajan moun yo pou yo nou pa kapab egzije sou nenpòt jan nou vle eseye moun yo pou yo mete kòb yo deyò vwa bay yo presyon. Pou tan genyen anpil mwanyen ak estrateji dirijan yo si yo entelijan yo kapab itilize pou konvenk boujwa yo pou patisipe nan devlopman ayiti a. Kwè mwen si nou vle si se ayisyen ki ape bay travay ann dan peyi a ayiti ape rive pi lwen epi li ape kenbe idantite li men si yo pa vle gouvennman yo dwe pase a yon lòt faz ki nan yon lòt atik mwen pwale montre nou ki sa li dwe fè pou kontrekare fleyo pa genyen travay sa an ayiti.