Kasik Anri
| Nesans | |
|---|---|
| Lanmò |
Kasik Anri (Enriquillo nan lang panyòl), (1498-1535), se yon kasik tayino ki te revòlte kont Panyòl yo ant 1519 ak 1533.
Biyografi
modifyeLè li te timoun, Kasik Anri te panike akòz lanmò vyolan papa li. Mouri nan yon konplo pandan y ap patisipe nan chita pale lapè ak Panyòl yo, ansanm ak katreven lòt chèf rejyonal anba otorite n matant li Anakawona nan Xaragua. Pandan chita pale yo, sòlda panyòl yo te mete dife nan kay la kote chita pale lapè yo te fèt. Yo te touye tout moun ki te eseye chape nan flanm yo.
Kasik Anri te edike nan yon monastè nan Ispanyola. Youn nan konseye li yo te Bartolomé de las Casas.
Plizyè revòlt te pran plas nan premye mwatye nan XVIyèm syèk la, ki pi enpòtan an nan yo ki te pran plas nan lane 1522. Kasik Anri te pwovoke revòlt la ak yon gwo kantite Amerendyen natif natal nan mòn yo nan chèn Baoruco. Rebelyon an te reziste twoup Panyòl yo paske yo te pi bon konesans tèren rejyon an. Kòm Panyòl yo pa te kapab kontwole rebelyon an, yo te yon trete siyen akòde popilasyon Amerendyen an, nan mitan lòt moun, dwa ak libète a ak pwopriyete a. men trete sa a te diman respekte e popilasyon premye lib yo te vin gen tiblan Ewopeyen orijin ki te konn fè chas ak yo te refize rapidman esklavaj la konsa lame endijèn nan vin yon lame total kapital lame sa a te kòmanse kowopere ak lafrans lè Panyòl yo te pèdi zile a e Fransè yo te rebatize zile a yo te rele li Sen Domeng. Tout Afriken panyòl yo te fè vin sou zile a te nan lame a e lame a tap antrene seryèzman e yo te byen òganize.
Akòz lame endijèn nan esklav fransè yo te vin ak yo a ki te sòti ann Afrik pa te vle travay tankou esklav, Fransè yo te konn pann yo, boule yo. Te vin gen yon prens kite vin sot ann Afrik ke yon mèt bitasyon Breda te achte men yo pat trete l tankou esklav (Tousen Breda) se li ki tap fòme lame endijèn nan nan relasyon diplomatik nan Sen Domeng. Te kòmanse gen kongrè ak jeneral lame endijèn yo e esklav ki sou bitasyon fransè yo nan Sen Domeng konn sove nan bitasyon fransè pou yo vin suiv deba se konsa nan kongrè Bwa Kayiman lame endijèn nan deside fini ak babaris fransè yo afwontman ant de fòs yo kòmanse lame endijèn nan pot laviktwa paske li se sèl fòs ki sou teren an. 1e janvye 1804 pitit tè DAyiti a Desalin libere Sen Domeng retounen ak non zansèt li Kasik Anri te konnen an Ayiti.
Nan Sendomeng te vin gen yon konfizyon defwa kolon fransè yo pat ka diferansye lè li lannuit Nwa ki esklav ak sa ki pa esklav se pou tèt sa yo te chwazi regle sa pa yon lwa ki vin fè milat yo te imilye nan prejije a.
Pifò istoryen dakò Kasik Anri te moun nan menm jan ak kasik nan Guarocuya ki ta vle di Enriquillo fè pati fanmi an pi gwo nan Xaragua. Kasik Anri oswa Guarocuya te neve a Anakawona, sè a nan kasik nan Xaragua Bohechio ak siksesè li, yon fwa touye Bohechio. Anakawona, tèt li, te marye ak Caonabo ki te kasik nan Peyi Wa ki vwazen nan Maguana. Sepandan, yon minorite nan istoryen panse ak di ke Guarocuya ak Kasik Anri yo se de (2) moun diferan. Guarocuya te kaptire ak pann, pandan yo ap Kasik Anri plas revòlt li, li pa te pran.
Lak Enriquillo nan Repiblik Dominikèn la pòte non li nan onè ak memwa li.
Bibliografi
modifye- Manuel de Jesús Galván, Enriquillo, tradiksyon Marcelle Auclair, Nagel, 1952
- F.A. Kirkpatrick, Les conquistadors espagnols, edisyon Payot, Paris, 1935.