Pati Nasyonal
Pati Nasyonal te yon pati politik ayisyen ki te fonde nan 1870, apre fen lagè sivil ki te frape peyi a ant 1867 ak 1869. Chita sou valè konservatis ak nasyonalis, pati sa a te jwe yon wòl politik enpòtan nan Ayiti jiska 1957, anvan li te disparèt avèk etablisman diktati Duvalier yo.
Istwa
modifyeOrijin ak fondasyon
modifyeKreyasyon Pati Nasyonal la fèt nan yon moman kote peyi a t ap rekipere apre lagè sivil la. Li te reprezante yon mouvman konservatif ki t ap defann enstitisyon tradisyonèl yo ak yon vizyon nasyonalis sou idantite ayisyèn nan. Pati a te gen yon gwo sipò nan mitan lame a, sa ki te ba li yon gwo enfliyans nan politik peyi a.
Pati Nasyonal te byen vit tounen youn nan de gwo fòs politik peyi a, an opozisyon ak Pati Liberal, ki te rival istorik li. Pandan ke Pati Nasyonal te defann pozisyon konservatif, Pati Liberal te chèche prezante tèt li kòm yon chanpyon pou pwogrè ak refòm.
Montay ak apogee (1870-1950)
modifyeAnt 1870 ak 1957, Pati Nasyonal te make lavi politik ayisyen an, altène ant pouvwa ak opozisyon. Plizyè prezidan Repiblik la te sòti nan ranje li yo, sa ki te konsolide wòl santral li nan lavi politik peyi a. Men kèk aspè kle nan karakteristik li yo:
- Konservatis: Defans elit tradisyonèl yo ak valè kiltirèl ayisyen yo.
- Nasyonalis: Opozisyon ak entèferans etranje ak mete an avan souverènte nasyonal la.
- Sipò militè: Yon gwo pati nan lame a te konpoze yon baz sipò esansyèl pou pati a.
Tandans nasyonal yo ou jwenn ni eksprime nan jounal de J.J. Audain Le Peuple.
Deklin nan ane 1950 yo
modifyePati Nasyonal, menm jan ak rival li Pati Liberal, te vin fèb nan ane 1950 yo akoz émerjans nouvo fòs politik yo, tankou Mouvman Ouvriye Peyizan (MOP). Pati sa a, ki te chita ant sant dwat ak sant gòch, te atire atansyon yon popilasyon k ap chèche solisyon pou pwoblèm sosyal ak ekonomik, sa ki te ralanti sipò popilè pou pati tradisyonèl yo.
Montay tansyon politik, ansanm ak émerjans lidè karismatik ak popilis tankou François Duvalier, te akselere disparisyon Pati Nasyonal la. Nan 1957, avèk avènement diktati Duvalier yo, pati a sispann egziste.
Tantativ rekonstriksyon apre 1986
modifyeApre tonbe diktati a nan 1986 ak pandan tranzisyon demokratik la, plizyè ansyen manm ak asosiyasyon politik te eseye fè Pati Nasyonal la tounen yon lòt fwa. Men, efò sa yo pa t abouti. Eskèl politik ayisyen an te chanje anpil, ak yon dwat ki kounye a divize ant pati sant dwat, dwat modere, ak dwat reyaksyonè. Pati Nasyonal pa t janm rive reprann enfliyans li te genyen nan tan lontan.
Eritaj
modifyeMalgre li disparèt, Pati Nasyonal rete yon referans istorik enpòtan pou konprann evolisyon politik Ayiti ant fen 19yèm syèk la ak mitan 20yèm syèk la. Opozisyon li ak Pati Liberal te estriktire batay politik peyi a pandan prèske 90 ane, make yon epòk kote konfli ideyolojik ak rivalite ant pati yo te nan kè lavi piblik ayisyen an.