Wayòm Ayiti

Wayòm Ayiti se te monachi Ayisyen. Anri Kristòf se te wa. Se te dèzyem monachi Ayiti.

Drao Ayiti (1806-1811)

Se gen te depi 1811 a 1820.

Anri Kristòf ke yo rele tou Anri Premye, fèt 6 oktòb 1767 nan Grenada e li mouri 8 oktòb 1820 nan Okap, se te yon sòlda ayisyen ak dirijan ki te premye wa peyi Dayiti.

Istwa

Jan nou koumanse

Soti nan 1791 rive 1804, revolisyon ayisyen an kont kolon fransè yo te move. Apre echèk ekspedisyon fransè 1803 la, jeneral Jean-Jacques Dessalines te pwoklame endepandans Ayiti.

8 oktòb 1804, Desalin te kouwone anperè Okap sou non Jacques I.

Men, trè byento, kèk jeneral, ki te anbisye pou yo pran pouvwa a, te òganize yon konplo kont anperè a, ki te finalman asasinen pa mesye jeneral Alexandre Pétion yo nan yon anbiskad sou 17 oktòb 1806, nan Pont-Rouge (nan papòt la nan Port-au). -Prince), te trayi pa youn nan chèf batayon li yo.

Apre sa, jeneral li yo te mache sou kapital la, aboli Anpi a epi mete fanmi enperyal la deyò, ki te oblije ale ann egzil. Alexandre Pétion te pwoklame Repiblik la e li te vin prezidan. Men, yon lòt jeneral, Henri Christophe, te kraze e li te pran kontwòl nò Ayiti, kote li tabli yon gouvènman separatis, Eta Nò.

Prezidan Repiblik Nò a, apre sa prezidan pou lavi e jeneralisim, Henri Christophe te vle lejitimize pouvwa li jan Desalin te fè a nan re-etabli anpi a. Nan konfli ak repiblik sid Pétion, li te reyisi, apre plizyè batay, nan sekirize fwontyè yo nan nouvo eta li a. Yon fwa yo te etabli kèk estabilite, Christophe te etabli yon monachi konstitisyonèl ak tèt li kòm monak. Li te vin wa peyi Dayiti 28 mas 1811, sou non Henry I. Nan dat 2 jen 1811, Gran Achevèk Jean-Baptiste-Joseph Brelle te kouwone li.

Konfli ak Repiblik Sid la

Depi Ayiti te divize an 1807, tansyon te leve ant Ayisyen nan nò ak nan sid. Sa a te mennen nan yon veritab lagè sivil. Tansyon an ak sidè yo te vin pi plis entansifye ak etablisman an nan Peyi Wa ki nan Nò a. Alexandre Pétion, kòm prezidan Repiblik Sid la, te deklare ke li reprezante lit kont tirani, ki ta pral reprezante pa wa Henri. Soti nan 1807 rive nan 1820, okenn nan de lame yo te jere travèse fwontyè a ant de nasyon yo.

Kanta wa Anri, li te denigre Pétion lè li te di ke Pétion enkòpore fo demokrasi a ki maske tirani a. Deklarasyon sa a te fèt lè Pétion te pwoklame tèt li prezidan pou lavi Sid la, ak dwa pou deziyen siksesè li.

Revolisyon Nò a

Rezon ki fè revòlt la

Nan lane 1818, apre lanmò Pétion, se Jean-Pierre Boyer, asistan de kan li, ki te pran plas li nan tèt Sid. Lè sa a, wa Henri te pwopoze Boyer vin jwenn li an echanj pou tit Marshal la. Men, jan li te espere, li te refize. Li menm voye plizyè espyon nan diferan vil nan Nò pou souke popilasyon an. Okòmansman, tantativ sa a te sanble pa gen okenn efè sou popilasyon nò a. Men, apre yon dènye batay ki te fèt sou fwontyè nò-sid, kote wa a te bay lòd pou tire tout ofisye sid yo ki te prizonye, lide repibliken te sikile pi plis toujou nan wayòm nan. Lè sa a, Boyer voye plizyè gwo oratè soti nan Sid nan Nò ak objektif pou kreye yon mouvman revolisyonè. Anplis de sa, nan 1820, rekòt yo te move ak taks yo te ogmante, yon sitiyasyon favorab revolisyon yo.

Soulèvman ak tonbe

Pandan ete 1820, plizyè revòlt te pete nan Nò, epi gouvènman an te lanse yon represyon vyolan. Kòm pou wa a, li te soufri yon konjesyon serebral nan mwa Out 1820, ki te kite l 'pasyèlman paralize ak konsiderableman febli sante li ak detounen panse li. Nan mwa septanm 1820, yon nouvo revolisyon pete nan Okap, ki te pwovoke yon revòlt prèske jeneral nan peyi a. Revolisyon an pete byen vit nan Nò, vil ki pi rich nan wayòm nan, Okap, tonbe anba kontwòl revolisyonè. Nan mwa Oktòb, revolisyonè yo te mache sou palè Sans Souci Milot la. Soufrans nan paralizi ak wè ke sitiyasyon an te glise lwen li, wa a te komèt swisid sou 8 oktòb 1820, nan tire tèt li nan kè a ak yon bal an ajan pandan yon mès nan yon legliz li te bati. Yo antere l nan Citadelle Laferrière. Apre lanmò li, disip li yo te pwoklame pitit gason l ', Crown Prince Victor-Henry, wa sou non Henry II. Sepandan, ensije yo te sezi Milot e yo te pann nouvo wa a sou 18 oktòb 1820. Rèn Marie-Louise Coidavid ak pitit fi li yo te ale ann egzil ann Itali. Boyer te pwofite revolisyon an pou l te voye lame li, prezan sou fwontyè a, nan sant wayòm nò a. Sou 20 oktòb, Boyer te enpoze tèt li pa zam, e li te pwoklame ke nò a ta dwe ansanm ak sid la sou 26 oktòb. Finalman, li te pwoklame tèt li prezidan pou lavi epi apre sa "chèf siprèm" tout zile a.

Posterite

Apre epizòd rèy Henri Christophe la, pa gen okenn lòt vrè monachi ki te parèt ann Ayiti jiskaske Dezyèm Anpi Faustin Soulouque (Faustin I) an 1849–1859. Te gen tantativ pou re-etabli monachi a, sepandan. Youn nan ka sa yo se sa Pierre Nord Alexis, pitit pitit ansyen wa Henri, ki te pran pouvwa a an 1902. Yon otoritè, li te deklare tèt li prezidan pou lavi e menm fini pwopoze yon nouvo monachi konstitisyonèl ak tèt li kòm wa. Men, pwojè sa a te pwovoke yon dènye revòlt ki tounen yon nouvo revolisyon e ki te fòse Nord Alexis al ann egzil an 1908. Li te mouri dezan apre, an 1910, nan laj 89 an.

Gouvènman

Kòmansman difisil

Nan 1811, Nò a te vin tounen yon monachi éréditèr. Se la ke li te antre nan lagè ak Sid la menm si batay la pa t ale pi lwen pase fwontyè yo.

Okòmansman, Henri pa t yon monak popilè, yo te wè l kòm yon sòlda anbisye ki te vin yon diktatè. Anplis de sa, nan mwa janvye 1812, li te oblije fè fas a yon revòlt pa gwoup liberal yo mande tabli yon palman ak yon konstitisyon ki pi jis.

Pou mete fen nan pwoblèm li yo, wa a te etabli "Kòd Henri", ki te konpoze de yon seri lwa ak ankouraje edikasyon. Kod Henri a te etabli yon sa yo rele konstitisyon wayal ki t ap chache apeze opozan monachi a. Anplis de sa, wa a te mete yon kabinè ki konpoze de divès minis pou ede l administre wayòm nan. Lè sa a, estabilite te retounen nan Nò a, epi yo te rekonèt Henri kòm wa pa popilasyon nò a.

Òganizasyon pouvwa

Dapre "Henri Kòd la", wa a te kenbe gwo pouvwa a. Sepandan, li t ap ede tou pa yon kabinè ki gen sis minis, premye nan yo te yon Chanselye nonmen pa wa a. Lè li te vin wa, Henry te nonmen Joseph Rouanez kòm Chanselye, epi li ba li tit Duke de Morin tou. Rouanez te mouri an 1812, e li te ranplase apre sa pa Julien Prévost, ki te sèvi kòm Chanselye jouk tonbe nan rejim nan. Pouvwa wa a te pi wo pase sa Chanselye a; Se konsa monak la te vre chèf gouvènman an, ak Chanselye a sèlman konseye pèsonèl li.

Sistèm noblès

Avèk yon edik ki te dat 5 avril 1811, wa Henry te pwoklame yon klas nòb ki gen tit, ecu, ak lajan yo te gen entansyon transmèt ereditèr. Sistèm noblès sa a te lajman enspire pa enstitisyon Britanik yo, men li te montre tou kèk enfliyans franse; pa egzanp, menm jan ak noblès Napoleyon an, li pa t gen ladan l markis oswa vikot. Tit yo konfere sitou koresponn ak majorate, ki nan ka sa a te vas teritwa.

Travay

Wa a te itilize "kaporalism agrè" ke li te ankouraje pou devlope ekonomi zile a. Kòm yon rezilta, Nò akimile richès pi vit pase Sid la. Henri bati palè Sans Souci nan Milot ak palè Belle-Rivière nan Petite Rivière de l'Artibonite e li kreye yon noblès ki t'ap distribye tit, pansyon, ak dekorasyon.

Travay palè Sans Souci a te fini an 1813. Anplis kò prensipal la, yo te konstwi yon chapèl ak yon gwo koupol tou, ansanm ak anpil anèks: kazèn, lopital, ministè, enprime, yon mant, yon lekòl. , yon akademi atizay, ak abfarm, elatriye Wa Henri, madanm li, Rèn Marie-Louise, ak pitit yo - ki gen ladan Victor-Henry Christophe - te viv nan palè a, ansanm ak anplwaye yo ak plizyè konseye yo ak minis, jouk sezon otòn la. monachi a sou 18 oktòb 1820.

Wa a te posede diznèf lòt plantasyon e li te fè bati lòt rezidans ak fò nan tout wayòm li an, tankou sitadèl La Ferrière, ki te lokalize kèk kilomèt de palè a e ki te ame ak 200 kanon. Kote jewografik rezidans wa sa a ak sitadèl la te chwazi pou rezon estratejik, sa vle di li te tou de santral ak elve, osi byen ke kache ak parfe otonòm. Anplis de sa, li te pèmèt souveren an kontwole teritwa li ak pwoteje tèt li kont ènmi entèn ak ekstèn li yo, ki gen ladan franse yo, ki te toujou chache repran ansyen koloni yo. An reyalite, franse yo te fè yon tantativ aterisaj ann Ayiti an 1814–1815 jan wa Louis XVIII te bay lòd la,[4] te voye twa komisyonè ann Ayiti, wa Henry I an Ayiti te byen vit reprimande.