Gwanm
Gwanm (nan lang Chamorro Guåhan / / ˈɡʷɑ <span title="[ɑ] « â » dans « pâte ».">.</span> <span title="[h] « h » dans « hop ». En anglais, « h » dans « hut »">hɑn</span> <span title="[ɑ] « â » dans « pâte ».">/</span> <span title="[n] en français « n » dans « nous » ; ailleurs avec la langue un peu plus en arrière.">,</span> oswa Guahan ) se yon zile ki sitiye nan lès-sidès Lanmè Filipin yo, fwontyè li ak Oseyan Pasifik la, ak sid-sidwès Marianas dinò yo . Li se pi gwo zile a ( 549 km2) nan Mikwonezi ak achipèl la nan zile Maryàn, kote li se zile ki pi sid la. Li se yon teritwa ki pa enkòpore nan Etazini ak yon gouvènè eli ak yon palman. Nan lane 2017 popilasyon li se 164 229 moun ak kapital li se Hagåtña. Chamorros yo se popilasyon endijèn nan zile a, kolonize pa Espay nan XVIyèm syèk la. jiskaske li te bay Etazini an 1898 aprè defèt panyòl nan Lagè Panyòl-Ameriken an .
Istwa
modifyePremye popilasyon Gwanm ak rès zile Maryàn yo te fèt alantou1500 anvan Jezikri soti nan Filipin yo. Desandan migrasyon sa yo se moun endijèn Gwanm, Chamorros yo.
Premye kontak avèk Ewopeyen yo te fèt nan mwa mas 1521 lè navigatè Fernand de Magellan [1] te jete lank nan yon bè sou zile a. Nan lane 1528, Álvaro de Saavedra te pran posesyon yon pati nan achipèl Maryàn nan non wa Espay la. Nan lane 1565, Miguel López de Legazpi te plante yon kwa sou zile a ki montre manm li nan kouwòn panyòl la, ki te dire jiska 1898, lè li te sede li bay Etazini apre Lagè panyòl-ameriken an .
Pandan Dezyèm Gè Mondyal la, Gwanm te atake pa Anpi Japon an epi konkeri twa (3) jou aprè atak la sou Pearl Harbor, apre Premye batay Gwanm nan mwa desanm 1941. Nan kad kanpay zile Marianas ak Palau Islands pandan ete 1944, Etazini te rekonkeri zile a nan Dezyèm batay Gwanm jis apre envazyon Tinyan an .
Li rete yon baz enpòtan pou fòs lame Etazini yo nan Pasifik la. Depi lè sa a, baz Andersen Air Force te itilize pou atak bonbadman estratejik ak lòt rezon, epi baz naval Gwanm se youn nan twa (3) ki kapab akomode transpòtè avyon US Navy nan rejyon an.
Sou 5 jen 2015, Gwanm vin premye teritwa Ozetazini ki te adopte maryaj moun menm sèks, [2] premye maryaj yo te solennize sou 9 jen 2015. [3]
Nan dat 8 out 2017, pandan tansyon ant Etazini ak Kore dinò te ogmante, dènye a te menase pou li frape zile Gwanm. Li detaye plan li kèk jou aprè : tire 4 misil an menm tan ki pral pase sou Japon epi ki pral fè aksidan a 30 oswa 40 km de kòt la [4] . Gouvènè Gwanm, sepandan, eksplike sou CNN pou li pa enkyete w pou menas misil Kore dinò paske, daprè li, zile a ekipe ak dènye plak pwotèj pwoteksyon anti-misil ki disponib jiskaprezan.
Ekoloji
modifyeZile a enfeste ak sèpan nan espès Boiga irregularis, ki lakòz disparisyon nan plizyè espès zwazo endemic nan Gwanm. Anplis li te lakòz disparisyon douz (12) sou katòz (14) espès zwazo endemik sou zile a, li responsab tou pou disparisyon de (2) sou twa (3) espès chòvsourit andemik ak sis (6) espès leza. Sèpan sa a ta te prezante kèk ane aprè Dezyèm Gè Mondyal la, pwobableman pa yon avyon militè oswa komèsyal ki soti nan Papwazi Nouvèl Gine .
Nan kòmansman ane 2013, zile a ta gen de (2) milyon nan sèpan sa yo. [5]
Aprè disparisyon zwazo yo, zile a ap fè eksperyans tou yon eksplozyon nan kantite areye yo [5] Nan mwa mas 2013, otorite yo deside atake pwoblèm sipèpilasyon sèpan. Pou sa, milye de sourit mouri — kote yo mete medikaman - yo tonbe nan forè avèk ti parachit katon [6] [7] Sèpan gen yon alèji fatal ak parasetamol . Otorite yo konsa espere limite siyifikativman reptil sa yo, ki pa gen okenn predatè sou zile a. [8]
Jewografi
modifyeSitiye nan Lanmè Filipin, Gwanm fwontyè Oseyan Pasifik la. Li sitiye 217 km nan sid-sidwès Capitol Hill (Iil Saypan), Northern Mariana Islands, ak 845 km lès-nòdès Colonia, sou zile Yap, Mikronezi . Gwanm kouvri yon zòn nan 541,3 km2 . Pati nò li a fòme pa yon atol ki monte [9] . Hagåtña se kapital la (ansyen non Agaña). Daprè resansman 2010 la, li te gen 1 051 moun.
-
Kat jeyografik nan Guam. -
Nò Guam wè nan espas. -
Sid Guam wè nan espas. -
Sweet Non Mari Katedral ak yon estati Pap Jan Pòl II te pran nan Hagåtña (Guam). -
Pò Apra. -
Yon plaj nan Guam.
Klima
modifye| Diagramme climatique | |||||||||||
| J | F | M | A | M | J | J | A | S | O | N | D |
29,8 23,9 135,6 |
29,8 23,7 105,4 |
30,4 24,1 70,4 |
31,1 24,8 88,9 |
31,4 25,3 113 |
31,4 25,4 165,4 |
30,9 24,9 311,2 |
30,6 24,5 448,6 |
30,6 24,4 385,3 |
30,7 24,6 323,3 |
30,8 25 210,6 |
30,3 24,7 134,6 |
| Moyennes : • Temp. maxi et mini °C • Précipitation mm | |||||||||||
Politik
modifyeYo eli gouvènè Gwanm pou yon manda kat (4) ane. Demokrat Lou Leon Guerrero te okipe pozisyon an depi 7 janvye 2019.
Pouvwa lejislatif la kenbe pa Lejislati Gwanm, yo te rele I Liheslaturan Guåhan nan lang Chamorro . Kontrèman ak prèske tout lejislati eta Ozetazini, se yon palman monokameral, ki gen 15 senatè eli pou dezan nan yon sèl sikonskripsyon ki kouvri tout zile a.
Antanke yon teritwa ki pa enkòpore e menmsi moun li yo se sitwayen ameriken, Gwanm pa vote pou eleksyon prezidansyèl ameriken an, li pa eli yon senatè nan Sena Etazini, epi li eli yon sèl delege, pa gen okenn vòt nan Chanm Reprezantan Ameriken an . Men, si yon rezidan Gwanm demenaje ale nan yon eta Ozetazini, alò, yo gen menm dwa vòt ak yon rezidan nan eta sa a.
Michael San Nicolas te sèvi kòm delege Gwanm nan Chanm Reprezantan an depi3 janvier 20193 janvye 2019 .
Prezans franse a se yon anèks konsila pèmanan nan Konsila Jeneral Lafrans nan San Francisco nan vil Sinajana.
Ekonomi
modifyeGwanm gen, grasa an patikilye touris, yon ekonomi an sante. Peyi a gen yon GDP de 3,2 milya dola. Revni anyèl pa moun se 22 000 dola an 2005, 26 fwa pi wo pase nan Endonezi ak yon ti kras pi wo pase nan Kore disid .
Gwanm gen depo enpòtan nan boksit.
Lame ameriken an gen yon gwo baz lè ak yon baz naval. Li se yon gwo kontribisyon nan ekonomi zile a, anpil nan moun ki rete sèvi nan inifòm. [10] Kèk bonbadye B1 estasyone nan Gwanm. Japon, Kore disid ak Kore dinò yo nan distans vòl avyon militè sa yo.
Sendwòm Gwanm
modifyeNan mitan XXyèm syèk la, yon ensidans anòmalman wo (50 a 100 fwa pi wo pase nòmal) nan yon sendwòm nan maladi newodejeneratif ak ka esporadik nan mitan jèn moun (tankou pou maladi priyon), yo te obsève nan popilasyon an endijèn Chamorro, [11] trè entrigan ak mangonmen pou epidemyolojis.
Pafwa yo rele sendwòm sa a sendwòm Gwanm.[12] Li konbine sentòm yo nan esklewoz lateral amyotwofik ak sa yo ki nan demans parkinsonyen, ki konstitye yon maladi newodejeneratif, ki parèt sou trant ane aprè aparisyon anpwazonnman akòz fwi yo nan Cycas micronesica.[13]
Demografi
modifyeModèl:Historical populationsNan resansman 2010 la, Gwanm gen yon popilasyon de 159 358 moun, ki gen ladan [14] :
- 49.3 % nan Oseyan Ameriken yo
- 37.3 % nan Chamoros
- 7.0 % nan Chuukois
- 5.0 % lòt moun
- 32.2 % nan Ameriken Azyatik
- 26.3 % Filipino Ameriken yo
- 2.2 % Koreyen-Ameriken yo
- 1.5 % Chinwa Ameriken yo
- 2.2 % lòt moun
- 7.1 % Blan Ameriken yo
- 1.0 % Afriken Ameriken yo
- 0.8 % Panyòl ak Latino
- 9.4 % metis
- 0.3 % lòt moun.
Relijyon
modifyeDaprè Pew Research Center, an 2010, 94.2 % rezidan Gwanm yo se kretyen, sitou Katolik (75 %) ak nan yon pi piti pwotestan (17.7 %). Anplis de sa, 1.1 % nan popilasyon an se boudis, 1.5 % pratike yon relijyon popilè ak 3.2 % pratike yon lòt relijyon oswa pa pratike okenn. [15]
Espò
modifyeEkip foutbòl Gwanm te sibi yon gwo defèt kont Kore dinò nan dat 11 mas 2005 ak skò 21-0. Apre sa, li te ranpòte yon match kont Tikmenistan pou yon match ki ap konte pou kalifikasyon Mondyal 2018 la ak skò 1-0 jou 11 jen 2015. Se te premye viktwa nan istwa li nan yon match ki ap konte pou yon kalifikasyon Mondyal. Epi kat (4) jou aprè, 15 jen, yo bat peyi Zend 2-1.
Federasyon eskrim Gwanm te afilye ak Federasyon eskrim Entènasyonal la sou yon baz pwovizwa depi 5 avril 2011. [16]
Yon federasyon rigbi XV prezan tou.
Ekip bisiklèt la, ki ap patisipe nan sikui yo monte bisiklèt Continental ki baze nan Gwanm.
Pèsonalite
modifye- Saint Peter Calungsod (1654-1672), katechis filipin
- Benediksyon Diego Luis de San Vitores (1627-1672), prèt Jezuit panyòl, misyonè
Kòd
modifyeGwanm gen kòd yo :
- GU, dapre ISO 3166-1 (lis kòd peyi), alpha-2 kòd ;
- .gu, dapre lis TLD Entènèt yo ( Top Level Domain ) ;
- GUM, dapre ISO 3166-1 (lis kòd peyi), alpha-3 kòd ;
- GUM, dapre lis kòd peyi IOC ;
- N, dapre lis prefiks enskripsyon avyon ICAO ;
- PG, dapre lis prefiks kòd ayewopò ICAO ,
Referans
modifye- ↑ Les îles Mariannes sur Imago Mundi.
- ↑ « Guam adopte officiellement le mariage pour les couples de même sexe. En anglais: Guam officially approves same-sex marriage ». Archived from the original on 2015-06-07. Retrieved 2022-05-12.
- ↑ « Gay couples in Guam start applying for marriage licenses ». washingtonpost.com (in anglais). 2015/06/07. Check date values in:
|date=(help). - ↑ « La Corée du Nord dévoile son plan d'attaque sur l'île américaine de Guam ». leparisien.fr. 2017-08-10CEST08:15:45+02:00. Retrieved 2017-08-12. Check date values in:
|date=(help). - ↑ 5,0 et 5,1 Vissière, Hélène (2013-02-26). « L'île de Guam envahie par les serpents ! ». Le Point (in français). Retrieved 2018-03-04..
- ↑ Maxime Lambert (2013-02-27). « Des souris empoisonnées pour éradiquer les serpents sur l'île de Guam ». Maxisciences (in français). Retrieved 2020-12-05..
- ↑ « Les États-Unis parachutent des souris à Guam pour tuer des serpents ». Franceinfo (in français). 2013-12-03. Retrieved 2020-12-05..
- ↑ Joëlle Stolz (2015-07-09). « L’île de Guam envahie par deux millions de serpents ». Le Monde.fr (in français). Retrieved 2020-12-05..
- ↑ « Islands of Guam (United States) » (in anglais). Archived from the original on 2022-04-10. Retrieved 21 juin 2017. Check date values in:
|access-date=(help). - ↑ "Father and son fight for a country which doesn't allow them to vote" par Ivan Watson, Pamela Boykoff, Paul Devitt et Joshua Berlinger, CNN, 30 août 2017.
- ↑ Bradley WG, Mash DC., Beyond Guam: the cyanobacteria/BMAA hypothesis of the cause of ALS and other neurodegenerative diseases. ; Amyotroph Lateral Scler. 2009; 10 Suppl 2:7-20. (résumé)
- ↑ Syndrome dit « Syndrome de Guam » ou AL-SPDC pour Amyotrophic lateral sclerosis/parkinsonism-dementia complex
- ↑ Karamyan VT, Speth RC., Animal models of BMAA neurotoxicity: a critical review ; Life Sci. 2008 Jan 30;82(5-6):233-46. Epub 7 décembre 2007. (résumé)
- ↑ (en) « Profile of General Demographic Characteristics: 2010 », sur factfinder.census.gov (consulté le ).
- ↑ « Religions in Guam ». www.globalreligiousfutures.org (in anglais). Archived from the original on 2022-04-10. Retrieved 2022-05-12..
- ↑ « Statuts FIE (Décembre 2015) » (PDF). wwe.fie.org.