Ka Le Jeune
Ka Le Jeune (oswa Lejeune) te yon pwosè 14 esklav te pote kont tòti ak asasina pa mèt yo, Nicolas Le Jeune, nan koloni fransè Sendomeng an 1788.[1] Le Jeune te akize de tòtire ak touye sis esklav, ki moun li te di te planifye pou anpwazonnen li. Malgre gwo prèv ki montre koupab Le Jeune, tribinal yo te deside anfavè plantè a, sa ki montre konplisite sistèm legal Sendomeng nan britalize esklav yo.[1],[2] Revolisyon ayisyen an ki te mete fen ak esklavaj nan Sendomeng ta kòmanse sèlman twazan aprè.
Kontèks
modifyeAn 1685, Lafrans te adopte Kòd nwa, ki regle tretman esklav nan koloni li yo.[3] Kòd la te brital, e li te pèmèt tou de fwete ak eksplwatasyon esklav yo. Esklav ki te chape kòm mawon yo te dwe make, anpite oswa egzekite.[3] Men, kòd la te egzije tou pou esklav yo abiye ak nouri, e li sanble pwoteje yo kont tòti, touye moun ak vyòl.[3] Kòd yo te raman aplike,[3] epi kòmansman 1767, Wa franse Louis XV ak administrasyon li a te kòmanse amande kòd yo pou redwi pwoteksyon yo nan esklav, nwa lib ak milat, ak kolon blan ki ta ka fòme relasyon pèsonèl avèk yo.[2],[3] An 1784 sepandan, an repons a abi plantè ki te kenbe esklav, Lafrans te re-enpoze règleman ki pi sevè anba Kòd la.[2]
Akizasyon sou asasina ak tòti
modifyeNan mwa mas 1788, katòz (14) esklav te kite plantasyon kafe Nicolas Le Jeune nan Plezans, nan sidwès Kap Ayisyen.[1],[3] Yo te enfòme otorite nan Okap ke Le Jeune te asasinen kat (4) ladan yo, epi li t ap tòtire de (2) fanm esklav nan plantasyon li a.[1],[3] Jij nan Le Cap te fòme yon komisyon pou mennen ankèt sou dosye a, epi ofisye li yo te vizite plantasyon Le Jeune a, kote yo jwenn de (2) fanm ki te nan chenn, epi ki mouri nan blesi nan tòti.[1],[3] Le Jeune, ki te boule yon pati nan branch yo, te deklare ke yo te fè pati yon konplo esklav pou anpwazonnen li. Envestigatè yo pa jwenn okenn pwazon nan posesyon fanm yo.[1],[4] Lè tou de mouri, Gouvènè Sen Domeng mande arete Le Jeune,[3] ki te kouri deyò.[1]
Laperèz pou anpwazònman pa esklav te komen nan Sen-Domeng, ak plantè yo souvan resevwa konfesyon nan tan pase oswa anpwazonnman planifye atravè tòti.[3]
Pwosedi jidisyè
modifye
Nan odyans preliminè, 14 esklav yo repete temwayaj yo kont Le Jeune.[1] An repons a ka a, sepandan, plantè blan nan Sendomeng te kòmanse yon kanpay nan defans Le Jeune, yo te pè ke "tout fondasyon rasyal" nan esklavaj nan koloni an te an danje.[3] Sèt (7) temwen blan te temwaye pou sipòte Le Jeune, ak plizyè santèn plantè nan asosyasyon kolonyal enfliyan yo te fè yon petisyon an non li.[1] Gouvènè Sendomeng te ekri administratè kolonyal yo an Frans ke "sekirite koloni a depann de akitman Le Jeune".[1],[2] Jij nan Le Cap te libere Le Jeune.
Kòm repons, pwokirè piblik la te fè apèl devan yon konsèy jidisyè siperyè nan Potoprens, men li te pè yon ka san espwa, li te disparèt jou odyans lan.[1] Le Jeune te akite ankò.[1],[3]
Konsekans
modifyeKa Le Jeune a te demontre ke tribinal kolonyal yo[2] ak otorite[1] ta defann privilèj kolon blan yo a tout pri, e yo te dispoze inyore lwa yo te pase an Frans ki te menase enterè yo. Kolon blan nan Sendomeng te fè konnen lè yo te pwoteje esklavaj, yo t ap pwoteje dwa pwopriyete yo, e konsa yo t ap aji nan defans libète endividyèl yo.[3]
Anpil moun fransè Limyè yo te opoze ak esklavaj, e atik Denis Diderot nan Ansiklopedi sou komès esklav la te ekri, "se pou koloni yo dwe detwi olye ke yo te lakòz anpil mal."[1] Men aprè deskripsyon li sou ka Le Jeune, istoryen C. L. R. James konkli ke ideyal Syèk Limyè yo pa te kapab fè chanjman nan komès esklav koloni Lafrans yo.[1]
Istoryen Laurent Dubois fè konnen ofisyèl kolonyal ki te pouswiv Le Jeune te fè sa paske esklav Sen Domeng yo ta revòlte sof si Le Jeune te pini.[4] Istoryen Philippe Girard konkli ke ka Le Jeune a te reprezante "premye etap yon pwosesis revolisyonè ki te fini ak revòlt esklav la,"[3] fè referans a Revolisyon Ayisyen an ki te kòmanse an out 1791.
Referans
modifye- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 et 1,14 James, CLR (1963). The Black Jacobins (Second Edition, Revised ed.). Vintage Books. pp. 22–24.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 et 2,4 Shen, Kona. « French Rule and Tensions in the Colony ». library.brown.edu. Brown University. Archived from the original on 2022-02-03. Retrieved 22 desanm 2020.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 et 3,13 Girard, Phlippe (2016). Toussaint Louverture. New York: Basic Books.
- ↑ 4,0 et 4,1 Laurent, Dubois (2004). Avengers of the New World. Cambridge: Harvard University Press.