Pwoteksyon anviwònman

Pwoteksyon anviwònman an la pou pran kèk mezi swa pou limite oubyen elimine enpak negatif ke aktivite moun yo genyen sou anviwònman yo an. fòk nou ta arive idantifye aksyon ke moun yo fè kap andomaje anviwònman an jiskaske li vin gen konsekans sou jenerasyon sa ak sou jenerasyon kap vini an e pou nou mete an plas aksyon kap ka korije sa. Aksyon sila dwe syantifik paske lap bezwen devlope konesans nou yo nan domèn nan.^[1]

Orijin konsèp

Pwoteksyon lanati ak espès ki nesesè pou moun se te yon enkyetid sosyete neyolitik yo ; sepandan, fraz “Nou pa eritye tè a nan men zansèt nou yo ; nou prete li nan men pitit nou yo”, ki te atribiye a Antoine de Saint-Exupéry,^[2] sanble se yon fraz Lakota,^[3] ki ta montre ke enkyetid ekolojik te kapab anvan revolisyon neyolitik la. Nan fen 19yèm syèk la, syans anviwònman an te apèn fèt, li pat ankò pote yon non. Sepandan, li benefisye de kapasite yo menmen devlope nan lòt domèn yo pwogrese trè vit ; Se poutèt sa, li pwofite devlopman syans egzak yo an jeneral nan lòd yo pwogrese, ki fè pwogrè li difisil yo wè. Etid glas Polè se tipikman yon liy rechèch toupre fondamantal, ki te bay rezilta pratik nan tou de enpòtans enpòtan ak inatandi. Ekoloji te sous anpil nosyon, dekouvèt, ak vokasyon syantifik ak politik.

Anviwònman kòm sistèm planetè

Sikilasyon fon lanmè li te ye sèlman nan fen 20yèm syèk.

Planèt la depi lontan te konsidere kòm yon senp jikstapozisyon nan sistèm natirèl san anpil relasyon ant yo, si se pa yon kreyasyon soti nan okenn kote, ki disponib nan espès imen an; se pa jis nan 19yèm syèk la ke, prèske an menm tan, plizyè syans te kesyone vizyon sa a.

Kidonk, itilizasyon resous sou lalin lan oswa sou Mas pa konstitye yon atak dirèk sou anviwònman terès la.

Evolisyon espès yɒ

Teyori evolisyon espès yo te pwopoze pa Charles Darwin an 1859 te revolisyone panse nan plis pase yon fason, men patikilyèman nan demontre yon filyasyon ant tout espès yo. Anplis, etid fosil ki pral gaye toupatou pral sijere ke jewografi estatik kontinan yo pa fè li posib pou eksplike resanblans tras fosil ki separe pa oseyan yo. Finalman, nan liy ak revolisyon Kopernik la, ki te abandone jeyosantris (Latè kòm sant Linivè) pou elyosantris (Solèy kòm sant Linivè), li mete an kesyon preminans lòm nan lanati, yon pozisyon ateste jiska lè sa a pa anpil sivilizasyon ak relijyon. Kesyone sa a non sèlman syantifik, men moral ak relijye, te fè Darwin opozisyon konsiderab. Sèlman nan fen 20yèm syèk la, moun te konsidere tèt li tou senpleman kòm youn nan espès yo nan anviwònman li, pètèt ki kapab disparèt.

Tektonik plak

Atik detaye ː Tektonik plak

An 1915, Alfred Wegener te pwopoze teyori tektonik plak li; li enplike yon fonksyònman planetè nan mouvman yo nan tè a, ak mete aksan sou bezwen an konsidere anviwònman terès nan yon fason global. Travay li ap kòmanse aksepte pa kominote syantifik la apati 1945.

Meteyoloji

Selil Hadley te evoke nan 18yèm syèk.

Apre yon tanpèt destriktif an 1854, Urbain Le Verrier te etabli yon rezo estasyon meteyowolojik ewopeyen an. Sepandan, sèlman an 1919, lekòl la nòvejyèn devlope teyori a nan fwon, mete aksan sou konpòtman an planetè nan meteyowoloji. An 1963, Edward Lorenz te entwodui nosyon de sistèm tèt anba nan konpreyansyon yo genyen sou domèn sa a.

Biyòm ak ekosistèm

Si ekoloji te toujou egziste, fòmalizasyon li te resan ; konsèp nan biyòm, prezante an 1910,^[4] analize planèt la poukont nenpòt fwontyè, yo dwe baze sou kondisyon nan plant, zannimo ak meteyowoloji. Tèm ekosistèm nan itilize komen an 2010; li te enkoni 50 ane de sa. Tèm biyodivèsite a soti nan lane 1988.^[5]

Dekouvèt disparisyon an mas

Atik detaye ː Disparisyon an mas

Dekouvèt degradasyon moun te pwovoke

Polisyon sistematik (nan sans regilye) te konnen depi nan fen 19yèm syèk la; Smog nan vil Lonn te tipik nan peryòd sa a. Sepandan, nou pa t okouran nan moman sa a ke polisyon te kapab degrade anviwònman an nan yon fason ki dire lontan. Nan dezyèm pati 19yèm syèk la, sèten enkyetid te parèt konsènan eksplwatasyon lanati pa lèzòm, ak degradasyon li, pa nan yon kontèks aksidan, men okontrè nan kou nòmal aktivite imen an.

Agrikilti

Liv Rachel Carson a, The Silent Spring, souliye depi 1962 domaj agrikilti modèn te koze sou nati li ta dwe kenbe. Liv sa a prezante nouvo konsèp ki pral imedyatman enseparab avèk ekoloji, pwoteksyon anviwònman ak ekotoksikoloji ː

toksisite enpòtan ak souvan enkoni nan pwodui fitosanitè ;
long dire lavi nan molekil sa yo nouvo, ki pa egziste nan eta natirèl yo, epi yo pa degrade pa anviwònman an;
prensip konsantrasyon pwodui toksik nan chèn twofik;
absans kontwòl, e menm konpreyansyon fenomèn yo.

Gade tou

Referans

↑ fr Reporterre. « 227 activistes de l’environnement assassinés en 2020, un record ». Retrieved 21 jen 2022.
↑ fr « Citations ». linternaute.com. Retrieved 5 mas 2010.
↑ fr « Proverbes Amerindiens ». Archived from the original on 2021-08-03. Retrieved 5 mas 2010.
↑ fr « Biome ». hypergeo.eu. Retrieved 6 mas 2010.
↑ fr « Biodiversité et crises ». mnhn.fr. Retrieved 6 mas 2010.

Lyen deyò

[1] r Reporterre. « 227 activistes de l’environnement assassinés en 2020, un record ». Retrieved 21 jen 2022.

[2] r « Citations ». linternaute.com. Retrieved 5 mas 2010.

[3] r « Proverbes Amerindiens ». Archived from the original on 2021-08-03. Retrieved 5 mas 2010.

[4] r « Biome ». hypergeo.eu. Retrieved 6 mas 2010.

[5] r « Biodiversité et crises ». mnhn.fr. Retrieved 6 mas 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]