Koripsyon

Koripsyon se yon abi pouvwa pou jwenn anrichisman pèsonèl oswa sou non twazyèm pati.

Definisyon

Patrick Balkany, politisyen franse kondane pou koripsyon an 1996, pita ankò akize an 2016 pou fwòd fiskal ak koripsyon pasif.

Transparency International

Selon Transparency International, « koripsyon se abi yon pouvwa ki te resevwa nan delegasyon pou rezon prive ».^[2] Definisyon sa a pèmèt izole twa (3) eleman koripsyon an :

abi pouvwa ;
pou rezon prive (konsa pa nesesèman benefisye moun ki abize pouvwa a, men ki gen ladan manm nan fanmi pwòch li oswa zanmi) ;
yon pouvwa ki te delege (ki ka soti nan tou de sektè yo prive ak piblik la).

Transparency tou pafwa itilize definisyon sa a : « abi pouvwa a nan objektif pou anrichisman pèsonèl »...

Òganis ewopeyen yo

Asanble palmantè nan Konsèy la nan Ewòp defini koripsyon kòm "itilize a ak abi pouvwa piblik pou rezon prive".

Bank mondyal

Bank Mondyal konsève definisyon sa yo nan koripsyon : "Sèvi ak pozisyon ou kòm yon responsab sèvis piblik pou benefis pèsonèl".

Nasyonzini

Enstiti Entènasyonal a pou Planifikasyon Edikasyon UNESCO te etidye sitou koripsyon nan edikasyon. Nan ka sa a, li bay definisyon sa a : "itilizasyon sistematik nan yon anplwa piblik pou yon benefis prive, ki gen yon enpak siyifikatif sou disponiblite ak kalite machandiz ak sèvis edikatif, epi, kidonk, sou aksè, bon jan kalite a oswa ekite edikasyon an.

Kòz

Kòz jeneral

Move gouvènans : kad lejislatif flou, sistèm jidisyè inadekwa, mank transparans ak responsabilizasyon, mank libète laprès ;

Absans de nenpòt politik prevantif anti-koripsyon ak konsyans sou enpòtans ki genyen nan pwoblèm tankou etik pwofesyonèl, konfli enterè (pou egzanp yo anpeche moun antre nan konsèy minisipal yo defann pwòp enterè imobilye, antrepriz oswa lòt ; mank reflèks "libere" nan sèten desizyon), refi a nan kado ak lòt benefis ki fini kreye relasyon enfidèl oswa enkonpriz pa twazyèm pati (ki gen ladan kado fen ane);
Enstitisyon fèb
Salè ki ba
Kilti administratif ak kòporatis pe pwopis
Aspè kiltirèl

Ekwasyon ekonomis Klitgaard

Robert Klitgaard te poze ekwasyon chematik sa li sou koripsyon :

koripsyon = monopòl + pouvwa - transparans

Karakteristik

Fòm

Bank Mondyal konsève fòm koripsyon sa yo ː

"paye anba tab" ː se peman pou responsab ofisyèl yo pou aji pi vit, pi fleksib e pi favorab.
"fwòd" ː se fo nan done, bòdwo, konplisite, elatriye.
"ekstòsyon" ː se lajan jwenn pa presyon oswa fòs.
"favoritis", nepotis, konplisite ː se favorize moun yo renmen.
"detounman fon"

Jan koripsyon

Bank Mondyal konsève jan koripsyon sa yo ː

gwo koripsyon ː se koripsyon wo nivo kote desidè politik yo kreye ak ranfòse lwa yo itilize pozisyon ofisyèl yo pou ankouraje byennèt yo, estati yo oswa pouvwa pèsonèl yo;
pitit koripsyon ː se koripsyon biwokratik nan administrasyon piblik la.

Kou

Selon yon estimasyon Bank Mondyal, nan lane 2001-2002, $ 1 bilyon dola ta te detounen nan "paye anba tab". Kantite lajan sa a reprezante apeprè 3% nan echanj nan mond lan pou menm peryòd la.^[3]

Òganizasyon entènasyonal non-gouvènmantal Transparency International te pibliye nan dat 25 mas 2004 yon lis dis (10) chèf leta ki pi koripsyon yo.

Pou egzanp, Mohamed Suharto ta gen detounen ant $ 15 ak $ 35 milya dola, Ferdinand Marcos ant senk (5) ak dis (10), ak Mobutu Sese Seko apeprè $ 5 milya dola pandan li te ap gouvène Zayi.