Lavichè
lavichè se pèdi pouvwa acha a pou monnen an ki tradui l pa you ogmantasyon jeneral e dirab de pri yo[1]. Bagay sa a se yon fenomèn pèsistan ki fè monte ansanm de pri yo[2], e sousa sipèpoze l pou varyasyon yo ki sektoryèl yo ki pou pri yo[3].
monnen an etan etalon an ki bay valè a, varyasyon l lan ki pou pwòp valè l la pa dirèkteman mezirab ; n evalye l apati de varyasyon de pri konsomasyon an de byen ak sèvis, mezire ak kantite e kalite egal yo. Lavichè a dwe donk se bagay ki distenge de ogmantasyon ki pou kou lavi a paske li pa pran an kont varyasyon an ki pou kantite achte an repons ak evolisyon de pri yo[2].
An Ayiti, Lavichè a evalye de mannyè enfòmèl chanm komès (chk) nou ka li atik sou lavichè an Frans[4]. Nan anpil peyi mezi yo pran pa you enstitisyon tankou mezi ki etabli pa Insee e anplwaye pa administrasyon fransèe kòm endikatè pou lavichè a. Nan kad la ewopeyen yo (an patikilye nan Sistèm ewopeyen pou bank santral), IPCH (Endis pou Pri yo nan Konsommasyon Amonize) yo anplwaye. Li se you retretman pou pòs yo ki pou pri yo de endis nasyonal yo (IPC an France, VPI an Almay, elt.) relve pa enstiti estatistik nasyonal (Insee an Frans, Destatis an Almay, ISTAT an Italie, elt.) etabli anfen de rann endis yo konparab ant peyi manm zòn ewo. An Ayiti chak jou pri pwodui yo ap monte kote detayan yo ki konsidere kòm mache enfòmèl mete sou pri yo kote gen kèk konpayi ki tou enprime pri pwodui yo sou yo men sa pa anpeche yo vann ni pi chè. Nan biva yo pwodui yo vann doub de pri konpayi a fikse a ankenn enstans konsène pa di anyen. Retretman an konsis esansyèlman an you lejè modifikasyon ki pou ponderasyon de diferan pòs ant endis nasyonal e IPCH, men tou ak enklizyon oubyen eksklizyon de sèten pòs de konsomasyon (pa ekszan an Frans IPC konsidere kou a pou debousman de pwodui pou sante, tandiske IPCH ekszije pou pran an kont depans pou sante a, nèt pou ranbousman).
Lavichè a se yon fenomèn koze sa a met kontwovès ant ekonomis yo paske l anpil : deba a pote sou konsekans (ki se pafwa konsidere kòm pozitiv), kòm sou koz. Jistifye pa ensidans konkrèt ki pou fenomèn sa a sou ansanm popilasyon, an kontwovès sa a yo alimante pa entewogasyon yo poze sou mezi ki pran pou kontni, e sou degre ki pou entèvansyonis etatik nesesè pou fè sa.
Aprè monte lavichè a nan ane 1970/1980, Lafrans se an peryòd lavichè bese, depi debi ane 1990[5].
Li pa janm twò ta pou lavichè an Ayiti a bese. Se pou bank santral ayiti a estabilize mache echanj lan fikse to dola a pa de lwa vote nan chanm yo. E pou tout moun respekte sa lalwa di sou fason pou echanj lan fèt tounen ak 5 goud pou yon dola pa yon senp enskripsyon sou biyè a men yon lwa vote nan palman an epi lavichè a ap bese.
Etimoloji a
modifyeTèm lan ki pou lavichè a vini de kreyòl Ayisyen an ki ajiste ak : sibstantif laten an «inflatio» ki sinyifi gonfleman, dilatasyon, Lavichè ki vle di lite pou viv. Fò w gen pou w viv. Fò w gason pou w konpe djanm. Bagay yo pa nan plas yo. Pa ka manje pliske ap toujou gen moun ki pa p ka monje menm lè bagay yo ta koute 5 kòb vi a ap toujou chè pou kèk moun men lè sa a nou pale de lavichè bese.
Definisyon
modifyeLavichè
modifyeTèm konèks
modifyeReferans
modifye- ↑ Définition de l'Inflation par l'INSEE|url=https://www.insee.fr/fr/metadonnees/definition/c1473%7Csite=insee.fr%7Cdate=13 Octobre 2016|consulté le=15 mai 2018.
- ↑ 2,0 et 2,1 Définition de l'inflation sur le site de l'Insee.
- ↑ http://vandeleene.com/2012/03/22/quest-ce-que-linflation/.
- ↑ Les 5 chiffres qu'il faut connaître sur l'inflation en France|périodique=Le Figaro|date=12 mai 2016|issn=0182-5852|lire en ligne=http://www.lefigaro.fr/economie/le-scan-eco/dessous-chiffres/2016/05/12/29006-20160512ARTFIG00109-les-5-chiffres-qu-il-faut-connaitre-sur-l-inflation-en-france.php%7Cconsulté le=3 octobre 2016}}.
- ↑ Historique de l'inflation en France, sur Newsfinance. Publié le 25 janvier 2014.