Lengwistik

Lengwistik se etid lanati e strikti lang, pa egzanp, lengwistik kreyòl ayisyen.

Lengwistik la se yon disiplin

• syantifik enterese nan etid langaj. Li distenge ak
• gramè, paske li se pa preskriptiv la men descriptiv la. Preskripsyon te koresponn nan nòm lan, setadi ki se jije kòrèk lengwistikman pa grameryen.

Kontrèman, lengwistik la deskriptiv lengwis se limite dekri lang lan kòm li se epi yo pa jan li ta dwe.

Gen temwayaj nan refleksyon sou langaj lan depi antikite avèk filozòf tankou Platon. Sepandan, nou dwe rete tann jiskaske ventyèm syèk la yo wè yon apwòch syantifik alantou reyalite yo nan lang yo.

Ferdinand de Saussure te anpil kontribye nan deskripsyon langaj ak lang, notaman avèk enfliyan Cours de linguistique générale (1916) ki te vin tounen yon klasik nan domèn sa a. ak enpoze konsepsyon la estriktirèl nan langaj ki lajman domine lengwistik kontanporèn malgre konfli lekòl. Martinet tou kontribye nan disiplin sa a ak travay li Éléments de linguistique générale ki prezante diferan fè lang. Nou ka egalnman site Noam Chomsky mete fondasyon yo nan lengwistik jenerativ, ki se yon modèl pami lòt.

Ka travay la deskriptif nan lengwistik dwe fè selon twa aks prensipal ː

• etid nan senkwoni ak dyakwoni : etid la senkronik nan yon lang se sèlman enterese nan lang sa a nan yon moman nan istwa li, nan sèlman yon sèl nan eta li yo ak, pandan etid dyakwonik la te enterese nan istwa li yo, evolisyon li yo, mete li nan yon fanmi lang, epi li dekri chanjman estriktirèl ke li te sibi aprè yon sèten tan.
• etid teyorik ak aplike : lengwistik teyorik etidye kreyasyon an nan estrikti sa ki pèmèt deskripsyon endividyèl nan lang ak teyori k ap chèche dekouvwi envaryan oswa simetri ;
• etid kontèkstyèl la ak endepandant ː etid kontèkstyèl la endike ke nou enterese nan entèraksyon ak relasyon ant langaj ak mond lan, pandan y ap etid endepandan endike ke lang sa a konsidere pou tèt li, kèlkeswa kondisyon ekstèn li yo.

Domèn nan lengwistik teyorik

Lengwistik teyorik se souvan divize an domèn separe ak plis oswa mwens endepandan :

• fonetik : etid nan son ou fòn pwodui paaparèy fonatwa imen ;
• fonoloji : etid nan son ou fonèm nan yon lang presiz ;
• Mòfoloji : etid nan tip ak fòme des lèm/monèm ;
• sentaks : etid nan konbinezon monèm pou fòme enonse e fraz ;
• semantik : etid nan sans lèm, fraz e enonse ;
• stilistik : etid nan stil la nan yon enonse literè ou non (se stil la yon devyasyon soti nan yon nòm ?) ;
• pragmatik : etid nan itilizasyon (literal, figire ou lòt) enonse nan zak enonsyasyon ;
• koyerans : etid nan faktè koyerans nan trètman langaj natirèl.

Nan fiksyon

Literati

• David Carkeet (2010). Overlook Press, ed. Double Negative. p. 224. ISBN 2757862693. 

Sinema

• Premier contact (Arrival), fim pa Denis Villeneuve sòti an 2016 ; nan fim sa a, yon lengwis, Louise Banks, dirije yon ekip ekspè ki vle konprann entansyon misterye bato ekstraterès ki parèt nan douz (12) pwen nan glòb. Li pral eseye konprann lang yo gras a konesans li.