Wikipedya

Asasina Jovenel Moïse

Jovenel Moïse, prezidan Ayiti a, te asasinen nan dat 7 jiyè 2021 a 1è nan maten lè li menm ak madanm li Martine te atake pa yon gwoup ame andan Lakay li.

Pita nan jounen an, otorite ayisyèn yo te anonse ke lapolis te touye twa nan asasen yo sispèk epi yo te arete disèt plis. Yon manhunt se toujou kontinyèl pou masterminds yo nan atak la.

Kontèks

modifye

Eleksyon

modifye

Moïse te siksesè deziyen prezidan an Michel Martelly,[1] ki moun Konstitisyon entèdi pou kandida pou eleksyon prezidansyèl 2015. Selon rezilta ofisyèl yo, Moïse te resevwa 33% nan vòt yo te jete nan premye tou an, plis pase nenpòt lòt kandida men anba majorite ki nesesè pou evite yon dezyèm tou eleksyon yo. Rezilta sa yo te konteste pa Jude Célestin ki te vini nan dezyèm ak lòt moun ki gen sipòtè pwoteste kont.[2] Dezyèm tou an te repete retade sa ki lakòz plis manifestasyon vyolan,[3] ak rezilta yo te finalman anile.[1] Apre manda Michel Martelly ekspire, lejislatè a nonmen Jocelerme Privert kòm prezidan pwovizwa anvan nouvo eleksyon yo nan mwa novanm 2016.[4] Nan eleksyon sa yo, Moïse te resevwa 56% nan konte ofisyèl la, ase pou evite yon dezyèm tou.[1] te pran biwo 7 fevriye 2017[5]

Toumant politik

modifye

Depi fevriye 2017, Jovenel Moïse te sou pouvwa apre predesesè li Michel Martelly ki te demisyone nan pòs li. Pandan manda Moïse la, ajitasyon politik ak vyolans yo te komen, menm jan yo te divès kalite manifestasyon vyolan kont gouvènman an. Yo te deklare ke manda li te fini 7 fevriye 2021, byenke Moïse te konsidere manda li pou li fini nan lane 2022 paske li te kòmanse manda li sèlman an 2017. Anpil manifestasyon te fèt nan kapital la kote moun yo te mande demisyon li pi bonè ane sa a.[6],[7],[8]

Moun ki komèt krim

modifye

Gwoup ki responsab asasina a ak motif yo enkoni. Nan dat 8 jiyè 2021, Polis Nasyonal Dayiti te touye twa mesye ki te sispèk ke yo te patisipe nan asasina a, epi gen disèt gason ankò ki te arete. Epitou, uit (8) nan atakè yo te rapòte ke yo te toujou sou kouri an. Premye Minis pwovizwa Claude Joseph te dekri sispèk yo kòm mèsenè etranje ki te fòme anpil e ki te ame anpil, yon deskripsyon ke anbasadè ayisyen nan Etazini Bocchit Edmond te konfime. Gwoup la te pale nan lang panyòl ak anglè.

De moun ki soti nan Sid Florid yo konnen yo dwe pami moun ki te arete, ki gen ladan James Solages, ki moun ki se yon rezidan nan Fort Lauderdale e li te fèt nan Jakmèl an Ayiti. Solages te deja dekri tèt li kòm yon ansyen gad kò pou anbasad Kanada an Ayiti, yon "avoka pou timoun" ak yon politisyen pwomèt. Li te etabli tou yon òganizasyon charitab nan Sid Florid pou ede rezidan li yo. Yon lòt te idantifye kòm Joseph Vincent, yon nonm 56-zan soti nan Miyami. Tou de se sitwayen ameriken ki gen orijin ayisyèn.

Kat lòt sispèk yo te idantifye tou, tout sitwayen nan Kolonbi : Alejandro Girardo Zapata, John Jairo Ramírez Gómez, Víctor Albeiro Piñera Cardona ak Manuel Antonio Grosso Guarín. Pandan se tan, Gouvènman Kolonbi te di ke sis (6) nan sispèk yo, ki gen ladan de ki te mouri, yo te manm retrete nan Lame Nasyonal Kolonbi.

Pwemye minis pwovizwa Joseph te di ke yo te arete pifò nan atakè yo. Chèf lapolis Léon Charles pita te di ke 28 atakan - 26 Kolonbyen ak de Ayisyen - yo te idantifye. Li ajoute ke yo te vini an Ayiti avèk objektif pou tiye Moïse.

Konsekans

modifye

Fineray nasyonal prezidan an fèt 23 jiyè 2021 nan Kap Ayisyen.[9],[10]

Politik

modifye

Yon amannman 2012 nan Konstitisyon an deklare ke Konsèy Minis yo, anba Prezidans Premye Minis la, egzèse pouvwa egzekitif la jiskaske eleksyon yon lòt Prezidan.[11] Konstitisyon an endike tou ke Asanble Nasyonal la pral chwazi yon prezidan pwovizwa.[12]

Zafè te vin konplike ankò, reta a nan eleksyon lejislatif te fè Asanble a esansyèlman disparèt.[13] Premye minis pwovizwa Claude Joseph kondane atak la[5],[14] e te deklare de (2) semèn eta syèj nan tout peyi a.[15],[16] Yon ti tan anvan lanmò li, Moïse te chwazi Ariel Henry pou ranplase Joseph kòm premye minis, men Henry pa te asime wòl anvan asasina a. Henry deklare tèt li kòm premye minis lejitim apre lanmò Moïse.[17]

Aprè Etazini te chwazi sipòte Joseph, Henry te deklare ke yo te fè yon erè.[18] Li sepandan te deklare ke li ap evite yon konfli sou pwoblèm nan, konsa tankou yo pa vin pi mal sitiyasyon an nan peyi a.[19]

Joseph te anonse sou 8 jiyè 2021 ke eleksyon lejislatif yo ta toujou ap fèt nan mwa septanm nan malgre asasina a, ki deklare ke, "Chèf Gouvènman an pwomèt yo kenbe chita pale ak lidè opozisyon yo ak lòt aktè nan lavi nasyonal yo kalme klima a sosyo-politik ak fasilite eleksyon enklizif ak kredib daprè kalandriye ki tabli pa Konsèy Elektoral Pwovizwa a.[20] Joseph te di ke li se nan kontwòl sou peyi a jouk eleksyon an nan yon nouvo prezidan,[21],[14],[13] ki pral fèt jan li planifye pou 26 septanm.[20]

Anvwaye espesyal Nasyonzini an pou Ayiti, Helen La Lime, konfime ke Premye Minis pwovizwa Claude Joseph ap dirije Ayiti jiskaske eleksyon an ap fèt pita nan ane sa a, e li mande tout pati yo mete sou kote diferans apre asasina prezidan Jovenel Moïse.[22]

Uit sou dis manm chita nan Sena te chwazi oratè Sena a Joseph Lambert kòm Prezidan pwovizwa 9 jiyè 2021. Yo menm tou chwazi Ariel Henry pou vin premye minis la.[23] Yon douzèn pati politik te siyen tou yon akò ki mande pou Lambert enstale kòm Prezidan pa 11 jiyè 2021.[24] Premye minis pwovizwa Claude Joseph sepandan te rejte desizyon Sena a, ki deklare li pa vle yon lit pouvwa ak nouvo prezidan an ta dwe chwazi nan eleksyon yo.[25]

Yon gwoup diplomat enpòtan ki rele "Gwoup Nwayo", ki fòme ak anbasadè an Ayiti ki soti nan Brezil, Inyon Ewopeyen, Lafrans, Almay, Espay ak Etazini, ak reprezantan an Ayiti nan Òganizasyon Eta Ameriken ak Nasyonzini, te mande pou kreyasyon "yon gouvènman konsansyèl ak enklizif". Li ankouraje tou Ariel Henry pou fòme yon gouvènman, yon travay ki te reskonsab li pa Prezidan an reta, epi li rele sou moun ki patisipe nan sektè politik, ekonomik ak sosyete sivil la pou sipòte otorite yo nan restore sekirite.[26]

Jozèf te di Washington Post sou 19 jiyè 2021 ke li ta dwe abandone pouvwa li kòm lidè an Ayiti ak bay li Henry, apre li te fin rankontre li an prive pandan semèn ki sot pase a.[27] Henry te prete sèman sou 20 jiyè 2021.[28]

Reyaksyon entènasyonal

modifye

Prezidan Repiblik Dominikèn, Luis Abinader, te fèmen fwontyè a ak Ayiti e li te konvoke yon reyinyon ijan kòmandan militè yo an repons a asasina a.[29] Peyi a tou entèdi vwayaj avyon an Ayiti. Anplwaye diplomatik nan Repiblik Dominikèn ki estasyone an Ayiti te pandan se tan evakye pa fòs ayeryèn Dominikèn nan ayewopò Entènasyonal Tousen Louvèti.[30]

Kondanasyon entènasyonal atak la enkli deklarasyon gouvènman ajanten,[31] Bahamas, Chili, Kolonbi, Frans,[32] End,[33] Meksik, Taywann,[34] Risi,[35] Wayòm Ini,[36] Etazini,[5],[37] ak Sen Syèj atravè Pap François tèt li,[38] osi byen ke Òganizasyon Eta Ameriken[39] ak Konsèy Sekirite Nasyon Ini.[40]

Referans

modifye
  1. ↑ 1,0 1,1 et 1,2 en « Haiti presidential election 'won by Jovenel Moise' ». bbc.com (BBC News). 29 novanm 2016. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  2. ↑ en Jacqueline Charles (6 novanm 2015). « Célestin disputes Haiti election results; supporters protest ». The Miami Herald. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  3. ↑ en « Haiti election: Thousands protest over missed deadline ». BBC News. 25 avril 2016. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  4. ↑ en « Haiti scraps election; interim president says could stay for months ». businessinsider.com. Business Insider. 6 jen 2016. Archived from the original on 2016-08-06. 
  5. ↑ 5,0 5,1 et 5,2 en « Haiti President Jovenel Moïse killed in attack at home ». BBC News. 7 jiyè 2021. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  6. ↑ en Council on Foreign Relations (3 mas 2021). « Haiti’s Protests: Images Reflect Latest Power Struggle ». Archived from the original on 2021-05-25. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  7. ↑ en Rose Delaney (15 fevriye 2021). « Dispute over Haiti presidential term triggers unrest ». British Broadcasting Corporation. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  8. ↑ en « Haiti protests continue despite police crackdown ». AfricaNews. 9 fevriye 2021. Retrieved 7 jiyè 2021. 
  9. ↑ fr « Haïti, sous haute tension, fait ses adieux à son président assassiné ». lemonde.fr (Le Monde). 24 jiyè 2021. Retrieved 24 jiyè 2021. 
  10. ↑ fr « Haïti: les funérailles du président Jovenel Moïse dans l'émotion et sur fond de tension ». rfi.fr. RFI. 23 jiyè 2021. Retrieved 24 jiyè 2021. 
  11. ↑ « Constitution of Haiti 1987 (rev. 2012) ». constituteproject.org. 10 jiyè 2021. 
  12. ↑ Sam Bojarski (7 jiyè 2021). « Line of succession unclear following Moïse assassination ». The Haitian Times. 
  13. ↑ 13,0 et 13,1 Erè nan sitasyon : Baliz <ref> pa valab ; nou pa bay tèks pou ref yo ki rele auto2
  14. ↑ 14,0 et 14,1 en Porter, Catherine; Santora, Marc (7 jiyè 2021). « After the killing of Haiti's president, the threat of further political violence escalates ». The New York Times. ISSN 0362-4331. 
  15. ↑ en « Haiti - FLASH : The State of siege is declared in Haiti - HaitiLibre.com : Haiti news 7/7 ». haitilibre.com. 
  16. ↑ Beaumont, Peter (8 jiyè 2021). « Haiti reels from murder of president as police hunt assassins ». The Guardian. 
  17. ↑ en Méheut, Constant; Crowley, Michael; Kitroeff, Natalie; Kurmanaev, Anatoly; Porter, Catherine (9 jiyè 2021). « Haiti reels from murder of president as police hunt assassins ». The New York Times. 
  18. ↑ en Hemenway, Asta (9 jiyè 2021). « There's a power struggle in Haiti following the assassination. Who are the contenders? ». Miami Herald (The Spokesman-Review). 
  19. ↑ en Méheut, Constant; Porter, Catherine; Kitroeff, Natalie; Crowley, Michael (8 jiyè 2021). « Fears of political tumult grow in the wake of the assassination. ». The New York Times. ISSN 0362-4331. 
  20. ↑ 20,0 et 20,1 en Bojarski, Sam (8 jiyè 2021). « Interim PM: Haiti will move forward with fall elections ». Haiti Times. 
  21. ↑ Erè nan sitasyon : Baliz <ref> pa valab ; nou pa bay tèks pou ref yo ki rele :1
  22. ↑ « Haiti's prime minister to lead country until election following president's assassination: UN | Watch News Videos Online ». globalnews.ca. Global News. 8 jiyè 2021. Retrieved 15 jiyè 2021. 
  23. ↑ Erè nan sitasyon : Baliz <ref> pa valab ; nou pa bay tèks pou ref yo ki rele Al Jazeera
  24. ↑ en Méheut, Constant (11 jiyè 2021). « The leader of Haiti's Senate is among those vying for power. ». The New York Times. Retrieved 14 jiyè 2021. 
  25. ↑ en « Haiti senators nominate Joseph Lambert as president ». Reuters, Associated Press. Deutsche Welle. 10 jiyè 2021. 
  26. ↑ en Coto, Dánica (17 jiyè 2021). « Key diplomats, including from Canada, support Haiti's designated PM, snub interim leader ». Associated Press. CBC News. Retrieved 18 jiyè 2021. 
  27. ↑ en Faiola, Anthony; Merancourt, Wildore; Hudson, John; Sonmez, Felicia (19 jiyè 2021). « Haiti’s acting prime minister Claude Joseph says he will step down amid leadership dispute ». The Washington Post. Retrieved 20 jiyè 2021. 
  28. ↑ en « Haiti appoints Ariel Henry as new prime minister after president's assassination ». France 24. 20 jiyè 2021. Retrieved 20 jiyè 2021. 
  29. ↑ en « Haiti - DR : Luis Abinader closes the border with Haiti and convenes the military commanders - iciHaiti.com : All the news in brief 7/7 ». IciHaiti.com. 7 jiyè 2021. 
  30. ↑ en « Dominican Republic Air Force flies diplomats out of Haiti ». dominicantoday.com. Dominican Today. 9 jiyè 2021. 
  31. ↑ es « La Cancillería expresó su "enérgico repudio" al asesinato del presidente de Haití, Jovenel Moïse ». Página/12. 7 jiyè 2021. 
  32. ↑ en « France condemns assassination of Haiti's President Jovenel Moise ». rfi.fr. RFI. 7 jiyè 2021. 
  33. ↑ en « 'Saddened' PM Modi offers condolences to family of assassinated Haiti President ». India Today. 
  34. ↑ « 有關我國駐海地大使館遭武裝人士入侵事，外交部回應如下 ». Ministry of Foreign Affairs (Taiwan). 9 jiyè 2021. 
  35. ↑ « Russia slams Haitian president's murder ». aa.com.tr. Retrieved 14 jiyè 2021. 
  36. ↑ « UK PM Johnson says assassination of Haitian president is 'abhorrent' ». Reuters. 7 jiyè 2021. 
  37. ↑ « Haiti - FLASH : Rain of reactions on the assassination of President Moïse (Part 1) - HaitiLibre.com : Haiti news 7/7 ». haitilibre.com. 
  38. ↑ en « Pope, from hospital, sends condolences to Haiti after attack ». Associated Press. 8 jiyè 2021. 
  39. ↑ en « Statement of the OAS General Secretariat on the Assassination of the President of Haiti ». oas.org. Organization of American States. 7 jiyè 2021. 
  40. ↑ en « Security Council Press Statement on Haiti ». binuh.unmissions.org. United Nations Integrated Office in Haiti. 7 jiyè 2021. 

Lyen deyò

modifye
Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Asasina_Jovenel_Moïse&oldid=854176 »