Byelorisi


(detay)	(detay)

deviz nasyonal

im nasyonal

Мы, беларусы

lang
jantile be, ru

fizo orè :

istwa

endepandans

politik

gouvènman

kapital Minsk

pi gwo vil Minsk

divizyon

vwazen

òganizasyon

jewografi

sipèfisi (km²)
dlo (%)
frontiè (km)
còt (km)
pli ro (m)
pli ba (m)

ekonomi

monnen
- divizyon

PEB
- total (US)
- pa ab. (US)

endis yo
- EDI
- EPI

demografi

popilasyon (ab.)

dansite (ab./km²)
lavi (zan)
ne (‰)
mòtalite (‰)
mòtalite timoun (‰)
alfabèt (%)
an vil (%) 9477918 (90)
[[2020^[1]]]

endèks

kòd

kòd ISO

endikatif yo
- entènet
- telefonik
- radyofonik

nòt

Byelorisi oswa Belaris^[2]^,^[3], nan fòm long "Repiblik Byelorisi" oswa "Repiblik Byelorisi", se yon peyi nan Ewòp lès peyi ki pa gen bò lanmè, ki gen fwontyè pa Letoni nan nò, pa Larisi nan nòdès ak lès, pa Ikrèn nan sid, Polòy nan lwès, ak Lityani nan nò-lwès.

Peyi a, yon gwo plenn ak yon klima kontinantal, kouvri 40% nan forè^[4], ki gen ladan yon forè prensipal ki abrite espès bèt ki te disparèt nan rès Ewòp. Resous prensipal yo nan peyi a, ak anba tè pòv li yo, se agrikilti ak endistri. Nan sid peyi a se rejyon istorik Polesie, kote lès la, ki difisil pou jwenn aksè, sitou pou etranje, rete kontamine ak radyasyon ki soti nan eksplozyon an 1986 nan Chernobyl plant fòs nikleyè, osi byen ke nò Ikrèn.

Byelorisi, ki peple pa 9 477 918 abitan^[1], gen youn nan pi ba dansite popilasyon sou kontinan an: 46 inhab/km². Belarisyen ap viv sitou nan zòn iben; pi gwo vil nan peyi a se Minsk (kapital la), Homiel (ansyen Gomel), Hrodna, Mahiliow, Brest ( ansyen Brest-Litovsk), Vitebsk ak Babruïsk.

Peyi a fè pati orijinal lang slav yo. Teritwa li te genyen yon fwa nan gwo pouvwa: Kievan Ris', Gran Duche Lityani, Repiblik De Nasyon yo, Anpi Larisi ak Inyon Repiblik Sosyalis Sovyetik. Nan dènye a, Byelorisi te yonn nan repiblik Sovyetik yo. Li te vin endepandan pandan disolisyon Sovyetik la, nan Desanm 1991. An 1994, Alexander Lukashenko te eli premye Prezidan Repiblik la, yon pozisyon ke li toujou kenbe an 2023. relasyon ak Larisi se trè etwat, patikilyèman lengwistik ak ekonomikman; de peyi yo te menm konsidere ini.

Demografik

Atik detaye : Demografik Byelorisi.

Evolisyon popilasyon an ant 1960 ak 2015 (an dè milye de moun).

Nou wè popilasyon peyi a ogmante ant 1960 ak 1993, diminye ant 1993 ak 2012, apre sa stagnation depi 2012.

An 2005, Byelorisi te gen 10 350 194 popilasyon ladan yo 78% se te Barisyen, 13% Ris, 5% Poloy ak 2.3% Ikrainien. Moun ki gen laj 0-14 ane reprezante 16% nan popilasyon an, moun ki gen laj 15-64 ane 68%, moun ki gen plis pase 65 ane 14.6%. Esperans lavi se 63 ane pou gason, ak 75 ane pou fanm. Pousantaj kwasans popilasyon an se 0.4% pa ane. Pousantaj nesans la se 10,83 ‰, pou 1,4 timoun pou chak fanm, mòtalite a se 14,15 ‰. Mòtalite tibebe a se 13,37 ‰. Pousantaj migrasyon an se 2.42%. Popilasyon an se majorite bileng, ak plis pase 85% pale Ris, oswa gen kèk konesans nan lang sa a.

Peyi a te fè eksperyans senk gwo kriz demografik pandan istwa li:

1563-1566: epidemi lapès;
1654-1667 : lagè ant Larisi ak Gran Duche Lityani (mwatye nan popilasyon an disparèt);
1700-1721 : Gwo Gè Nò kont Syèd (yon tyè nan popilasyon an mouri);
1914-1917: Premye Gè Mondyal la (1.2 milyon mouri);
1941-1945 : Dezyèm Gè Mondyal la (yon ka nan popilasyon an mouri, yon milyon moun deplase).

Yo estime pousantaj fètilite a n^o 1.71 pou chak fanm an 2015.

Lang

Atik detaye : Lang nan Byelorisi.

Lang ofisyèl yo nan Byelorisi yo se Belarusian, ki se lang nasyonal peyi a ak lang natif natal 53% Belarisyen yo, epi, depi 1995, Ris, ki se lang natif natal nan 42. % nan popilasyon peyi a.

Popilasyon an se majorite bileng e konsa tou pale Ris, oswa gen kèk konesans nan lang sa a, nan 84% (sa vle di 7 978 400 Belarusians an 2009)^[5]. Lang Belarisyen an se sèlman yon minorite nan popilasyon an ki pale kouramman nan peyi a (12% nan Belarisyen), lang nan chak jou nan vil yo se Ris (72%), rès 16% yo sèvi ak yon melanj de LANG yo.

29% nan Belarisyen yo konnen ki jan yo pale, li ak ekri Belarisyen, 52% sèlman konnen ki jan yo pale ak li li san yo pa konnen ki jan yo ekri li, pandan ke 10% pa konprann lang nan ditou^[6].

Dokiman ofisyèl yo ekri nan Larisi, sa yo ki an Belarisyen yo pratikman pa egziste.

Yo pale tou, nan yon minorite, Polonè, Ukrainian ak Yiddish^[7].

Sante

Byelorisi gen pi gwo kantite kabann lopital pou chak 1000 nan mond lan. An 2013, dapre Bank Mondyal, li te monte a 11 pou chak 1000, konpare ak 6.5 an Lafrans ak 2.9 nan Etazini^[8].