Wikipedya

Dèt Ayiti dwe peye aletranje

Aprè Ayisyen yo te pran endepandans anba dominasyon kolonyal franse nan Revolisyon Ayisyen an nan ane 1804, Franse yo te retounen an 1825 epi yo te mande pou peyi a ki te fèk endepandan peye gouvènman fransè a ak pwopryetè esklav franse ekivalan modèn 21 milya dola ameriken pou reklame pwopriyete esklav la ak tè ki te genyen, yo te tounen yon plantasyon pwofitab pou pwodui sik ak kafe. Dèt endepandans sa a te finanse pa bank fransèz yo ak pa Citibank, yon bank amerikèn, epi finalman peye an 1947.

Aprè sa, koripsyon dinasti Duvalier te ajoute nan dèt peyi a, e yo kwè li te itilize lajan an pou elaji pouvwa yo ak pou benefis pèsonèl yo. Nan kòmansman 21yèm syèk la, e sitou aprè tranblemanntè nan ane 2010 la, Bank Mondyal ak kèk lòt gouvènman te diminye pati ki rete nan dèt Ayiti. Lafrans te diminye yon prè ki pi resan avèk yon montan 77 milyon dola ameriken, men li te refize konsidere ranbouse dèt endepandans la.

Lis dèt

modifye

Dèt endepandans

modifye

Ayiti se te koloni Ewopeyen ki pi rich ak pi pwodiktif nan mond lan nan ane 1800 yo.[1] Eritaj dèt Ayiti a te kòmanse yon ti tan apre yon revòlt esklav ki gaye toupatou kont Franse yo, ak Ayisyen yo te pran endepandans yo nan men Lafrans an 1804. Prezidan Ozetazini Thomas Jefferson – te pè pou esklav ki te pran endepandans yo ta pwopaje Ozetazini – te sispann voye èd ki te kòmanse anba predesesè li John Adams e li te pouswiv izolasyon entènasyonal Ayiti pandan li te la.[2] Lafrans te pran tou yon politik ki te anpeche Ayiti patisipe nan komès nan Atlantik la.[1] Izolasyon sa a sou sèn entènasyonal la te fè Ayiti dezespere pou sekou ekonomik.

Lafrans, avèk bato de gè pare, ki te vwayaje ann Ayiti an 1825 e li te mande Ayiti pou konpanse Lafrans pou pèt esklav li yo ak koloni esklav li yo.[3] An echanj pou rekonesans fransè Ayiti kòm yon repiblik souverèn, Lafrans te mande peman 150 milyon fran.[4] Anplis peman an, Lafrans te mande pou Ayiti bay yon rabè senkant pousan sou machandiz ekspòte ba yo, sa ki fè ranbousman pi difisil. An 1838, Lafrans te dakò diminye dèt la a 90 milyon fran yo dwe peye sou yon peryòd de 30 ane pou konpanse ansyen pwopryetè plantasyon ki te pèdi pwopriyete yo; ekivalan 2004 a 21 milya dola ameriken.[4],[5] Istoryen yo te trase dokiman prè soti nan epòk Òdonans 1825 la, atravè efò refinansman divès kalite, jiska remèt final la bay National City Bank (kounye a Citibank) an 1947.[1]

Dèt Divalye

modifye

Soti 1957 rive 1986 Ayiti te dirije pa fanmi Divalye kòwonpi ak opresif. Yo te estime prè yo te fè pandan peryòd sa a sèlman pou apeprè 40% dèt Ayiti an 2000, anvan yo te bay soulajman dèt la. Lajan sa yo te itilize pou ranfòse kontwòl Divalye yo sou Ayiti e pou plizyè konplo fwod. Gwo kantite yo te senpleman vòle pa Divalye yo. Jean-Claude Duvalier, ki te dirije peyi a ant 1971 ak 1986 te egzile an Frans aprè yo te ranvèse e yo te akize de vòl ak detounen lajan pandan rèy li.[6]

Efò pou anile dèt

modifye

Ayiti te gen yon dèt ekstèn total de $ 2.1 milya dola nan pi gwo li.[7] Jubilee USA, Jubilee Debt Campaign (UK)[8] ak lòt moun, te mande pou anile imedyat dèt Ayiti anvè enstitisyon miltilateral yo, tankou Bank Mondyal, Fon Monetè Entènasyonal (FMI), ak Bank Entè-Ameriken pou Devlòpman, ki baze sou agiman an ke dèt sa a se enjis (anba yon tèm legal yo rele dèt odiyan ) e ke Ayiti ta ka pi byen itilize lajan yo pral nan sèvis dèt pou edikasyon, swen sante, ak enfrastrikti debaz.[9] Plizyè òganizasyon Ozetazini te bay alèt aksyon konsènan Rezolisyon Anile Dèt Ayiti a, ak yon lèt Kongrè a bay Trezò Ameriken an,[10] ki gen ladan Jubilee USA, Enstiti pou Jistis ak Demokrasi an Ayiti ak Pax Christi USA.

Ant 2006 ak 2009, Ayiti te ajoute nan Bank Mondyal ak inisyativ Fon Monetè Entènasyonal pou Peyi pòv (HIPC).[11] Rezolisyon anile dèt Ayiti [12] te gen 66 ko-esponnò nan Chanm Reprezantan Ameriken an nan mwa fevriye 2008. Nan mwa septanm 2009, apre yon pwogram refòm ekonomik ak sosyal, Ayiti te ranpli egzijans pou konplete pwogram HIPC a, ki te kalifye li pou anile obligasyon dèt ekstèn li yo. Sa a te koupe valè nominal dèt la pa $757 milyon [13] ak sèvis dèt lavni (enkli enterè) pa $1.2 milya.[14]

Pi gwo kreditè Ayiti a, Bank Entè-Ameriken pou Devlòpman (BID), te fè pati inisyativ soulajman dèt la, men inisyativ la te sèlman anile prè yo te fè anvan 2005, e BID te prete plis depi lè sa a. Dèt Ayiti anvè BID monte apeprè mwatye yon milya dola ak peman sèvis dèt Fon Monetè Entènasyonal la prevwa ap ogmante nan ane kap vini yo. Gouvènman ameriken an ap peye sèvis dèt sa a sou non Ayiti depi anvan tranblemanntè a.[15]

Apre efè devastatè tranblemanntè 2010 la ann Ayiti te gen renouvle apèl pou yon anilasyon dèt nan men gwoup sosyete sivil la. Nan limyè trajedi a ak nouvo prete ki te fè dèt Ayiti tounen 1.25 milya dola, gwoup tankou Kanpay Dèt Jubilee te mande pou yo retire dèt sa a. Anplis de sa, pandan ijans la, yo te ofri gouvènman ayisyen an lajan nan men Fon Monetè Entènasyonal la sou fòm prè. Gwoup sosyete sivil yo te pwoteste kont òf la nan prè epi yo pa sibvansyon pou tankou yon peyi ki deja lou anpil dèt ap eseye fè fas ak destriksyon sa yo. Gen kèk ki te diskite, sepandan, paske peman anyèl sèvis dèt Ayiti a tèlman ba ($ 9 milyon dola pa ane, nèt nan sèvis dèt Ayiti a peye sou non gouvènman ameriken an), anile dèt la pa t ap fè yon ti kras ede peyi a rekipere aprè tranblemanntè, epi yo pa ta dwe yon priyorite pou aktivis. [13]

Agence France Press te rapòte nan dat 26 janvye 2010 ke Prezidan Venezwela, Hugo Chavez te di ke Petrocaribe, alyans enèji rejyonal Venezwela a redwi, pral diminye dèt Ayiti. Ayiti genyen avèk Venezwela yon dèt 295 milyon dola, anviwon yon ka nan dèt etranje li se 1,25 milya dola, daprè chif Fon Monetè Entènasyonal la.[14]

Nan dat 28 me 2010 la, Bank Mondyal te anonse ke li te retire dèt Ayiti ki te rete nan bank la. Valè egzansyon an te $36 milyon dola.

An 2015, Lafrans te diminye anviwon 77 milyon dola ameriken nan dèt modèn, ki pa gen rapò avèk endepandans. An 2004, gouvènman ayisyen an te mande pou Lafrans remèt Ayiti pou dè milyon de dola yo te peye ant 1825 ak 1947 kòm konpansasyon pou pèt pwopriyete ak pwopriyetè fransè esklav yo kòm rezilta libète esklav yo. An 2015, gouvènman fransè a rejte demann sa a ansanm avèk nenpòt reparasyon an jeneral.[16]

Gade tou

modifye
  • Dèt peyi an devlopman

Referans

modifye
  1. ↑ 1,0 1,1 et 1,2 (angle) en Alcenat Westenley. « The Case for Haitian Reparations ». jacobinmag.com. Jacobin. Archived from the original on 2021-02-26. Retrieved 20 fevriye 2021. 
  2. ↑ (angle) en « Milestones: 1784–1800 - Office of the Historian ». history.state.gov. United States Department of State. Archived from the original on 20 fevriye 2021. Retrieved 20 fevriye 2021. 
  3. ↑ « Archived copy ». Archived from the original on 12 novanm 2010. Retrieved 8 mas 2011. 
  4. ↑ 4,0 et 4,1 (angle) en de Cordoba, Jose (2 janvye 2004). « Impoverished Haiti Pins Hopes for Future On a Very Old Debt ». The Wall StreetJournal. ISSN 0099-9660. Archived from the original on 4 mas 2021. Retrieved 20 fevriye 2021. 
  5. ↑ (angle) en Barnes, Joslyn (19 janvye 2010). « Haiti: The Pearl of the Antilles ». The Nation. ISSN 0027-8378. Archived from the original on 3 jen 2021. Retrieved 20 fevriye 2021. 
  6. ↑ (angle) en Cristiano Morsolin (10 mas 2022). « Repay historic debt to Haiti ». CADTM. Retrieved 10 mas 2022. 
  7. ↑ (angle) en « Jubilee Debt Campaign UK : Country information : Haiti ». Jubileedebtcampaign.org.uk. Archived from the original on 20 janvye 2010. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  8. ↑ « Jubilee Debt Campaign UK ». Jubilee Debt Campaign UK. Archived from the original on 2 jiyè 2011. Retrieved 24 janvye 2010. 
  9. ↑ (angle) en « Archived copy ». Archived from the original on 8 fevriye 2007. Retrieved 17 septanm 2018. 
  10. ↑ (angle) en « Advocacy Our Work ». Ijdh.org. Archived from the original on 19 mas 2020. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  11. ↑ (angle) en « Haiti : Enhanced Initiative for Heavily Indebted Poor Countries: Completion Point Document ». IMF. Archived from the original on 22 desanm 2017. Retrieved 19 desanm 2017. 
  12. ↑ « 109hr888ih » (PDF). Ijdh.org. Archived from the original (PDF) on 3 mas 2016. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  13. ↑ 13,0 et 13,1 (angle) en « For Haitians' Sake, Drop the "Drop the Debt" ». Blogs.cgdev.org. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  14. ↑ 14,0 et 14,1 (angle) en « Haiti: Debt Statistics and IMF support - Background Note ». Imf.org. Archived from the original on 24 mas 2017. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  15. ↑ (angle) en « IDB - Haiti and the IDB ». Iadb.org. Archived from the original on 9 out 2010. Retrieved 3 oktòb 2017. 
  16. ↑ (angle) en Diversified, AuthorMedia (22 me 2015). « France's refusal to pay Haiti reparations is a symptom of an even wider issue ». Media Diversified. Archived from the original on 2021-12-01. Retrieved 1 desanm 2021. 

Lyen deyò

modifye
Rekipere depi « https://ht.wikipedia.org/w/index.php?title=Dèt_Ayiti_dwe_peye_aletranje&oldid=849244 »