Lang an Ayiti

Lang ofisyèl yo

Nan lane 2015, peyi a Ayiti te gen 11 milyon moun. Ayiti gen de (2) lang ofisyèl  :

• Kreyòl ayisyen, sou baze leksikal franse, gen plis administrasyon pase lòt peyi ki pale kreyòl paske li gen yon gramè ak règ. Palman an te vote an 2013 yon lwa sou règleman an ak wòl nan dirèk nan Akademi an nan lang kreyòl paske lèt la te kreye depi nouvo konstitisyon an amande. Tout Ayisyen pale an kreyòl kòm premye lang yo, pandan yon minorite pale franse, yo aprann pandan yo lekòl oswa yo ka tande nan radyo ak nan televizyon epi li près .

• Franse, depi Lwa Endepandans lan nan Repiblik Ayiti an 1804 (tèks la ekri nan lang sa a), ki rete lang administratif la.

Nan pratik

Ansèyman

Nan lekòl primè franse ak kreyòl ayisyen se de (2) lang ansèyman nan teyori.
ansèyman an se bileng men pratik sa yo trè diferan selon vil yo, vilaj yo, katye yo, oswa pwofesè yo. Pou egzanp, nan kapital la, edikasyon se sitou nan franse ak nan pwovens lan li se sitou nan kreyòl ayisyen. Nan lekòl segondè ak nan inivèsite, lang ansèyman an rete franse.
Nan tout lekòl liv preske tout ekri an franse, eksepte gramè kreyòl.

Medya

• Radyo ː lang kreyòl ayisyen se lang ki pi itilize.
• Televizyon ː lang angle domine epi lang franse, nan dènye kreyòl ayisyen. Majorite chèn televizyon (PVS Antenne 16, Télé Haïti, TVA, Fondation 1994...) difize pwogram ameriken.
• Enprime ː li se prensipalman nan lang franse.
  • sèlman an franse ː jounal kòm Le Matin, Le Nouvelliste
  • an kreyòl ayisyen ː jounal kòm Haïti Liberté, Boukan, Bon Nouvèl, Solèy Leve
  • kèk jounal regilyèman konsakre nan kreyòl 1 oswa 2 paj
  • an angle ː Haitian Times

Ayiti ak frankofoni

Ayiti se yon pati nan frankofoni e li te yon manm depi kreyasyon oganizasyon entènasyonal frankofoni . Ayiti se yon manm nan Asanble palmantè frankofoni tou .

Entènasyonalman, antre Ayiti nan Inyon Pan-Ameriken an, OAS aktyèl la (òganizasyon nan Etazini Ameriken), te pèmèt franse vin youn nan lang ofisyèl k ap travay nan òganizasyon sa a; e nan pi popilè konferans Bretton Woods la , kote yo te deside itilize franse tankou yon lang pou travay nan Nasyonzini (ONI) ki te kòmanse a pa yon vòt pou majorite, Ayiti te vote an favè desizyon sa a .

Ayiti te yon manm fondatè Ajans pou Koperasyon Kiltirèl ak Teknik ( ACCT ), lè li te kreye 20 mas 1970 .

Nan chak chèflye nan depatman, gen yon Alliance franse. Nan pifò ka, minisipalite a ofri lokal yo epi volontè ayisyen yo kolabore avèk enfliyans kiltirèl Alliance lan.

Malgre yon enfliyans kap grandi nan angle ki soti nan pwoksimite jewografik avèk Etazini, mond lan ki pale franse rete dinamik ak vivan.

Nan mwa desanm 2010, Max Jean-Louis, yon jèn ayisyen, ki te gen ventan, te eli administratè sant prestij yè nan "Francophonie des Amériques", ki sitiye nan vil Kebèk .

Vil ayisyen Kap-Ayisyen, Petyonvil, Karfou ak Pòtoprens se manm Asosyasyon Entènasyonal Majistra frankofon yo.

Lòt lang ak dyaspora

Akòz dyaspora ayisyen k ap viv nan Repiblik Dominikèn, nan Etazini (espesyalman nan Miyami ak Nouyòk) ak tou prezans fò nan Brezilyen (MINUSTAH ak misyonè) nan peyi a, yon kantite Ayisyen konnen eksprime kouraman an panyòl, anglè oswa pòtigè. Yon lòt pati nan dyaspora sa a te ale nan peyi ki pale franse oswa rejyon, tankou Lafrans ak depatman yo franse nan Amerik, Kanada (nan Kebèk epi sitou nan Monreyal), Bèljik ak Swis.

Estatistik

Konsènan sitiyasyon an nan lang nan peyi a, 4yèm resansman jeneral nan popilasyon ak lojman Ayiti a te pote nan 2003 , ki gen kesyonè ki disponib nan franse ak kreyòl , sèlman mande kesyon an nan moun ki gen laj 5 ak plis ... "Èske li konnen li ak ekri ?", pa gen okenn kesyon anlè lang yo te mande. Yon resansman jeneral nan popilasyon an ak abita nan Ayiti pran plas nan 2016 .

Gade tou

• Lang kreyòl ayisyen
• Lang franse ayisyen
• Lang ofisyèl