Revolisyon ayisyèn an 1986
Ane a 1957 te boulvèse pa poutch, atak ak eskandal. Prezidan pwovizwa Daniel Fignolé te bat pa chèf lame li menm li te nonmen yon mwa pito. Nan mwa septanm 1957, lame a te òganize eleksyon yo : doktè François Duvalier, rele "Papa Doc", te eli Prezidan Repiblik la, gras a sipò Nwa yo ki te wè nan li mwayen pou mete yon fen nan rèy milat yo.
Depi kòmansman an, François Duvalier te enpoze yon politik represif lè li te retire ofisye enfidèl nan lame a, li te entèdi pati opozisyon yo, li te etabli yon eta de syèj e li te mande otorizasyon Palman an pou gouvène pa dekrè (31 jiyè 1958). Sou 8 avril 1961, li te deklare fen palman an.
Duvalier chape plizyè poutch : An 1958, uit (8) gason ki te okipe kazèn Dessalines nan Pòtoprens pa sipriz, pou yon tan te fè moun yo kwè ke yo tap dirije lame a ; an 1959, pandan maladi li yo, adjwen li yo, Barbot, ki te ede pa marin ameriken, anpeche debakman an nan yon kòmando. Le pli vit ke li refè, Duvalier deside mete Barbot nan prizon pandan sèz (16) mwa. . .
Duvalier te pè opozisyon Legliz Katolik Women an, mete deyò plizyè prèt ansanm ak de (2) evèk. Li te eskominye an 1961. An 1966, Duvalier rekonekte ak Vatikan an.
Rejim la te konte sou yon milis paramilitè, Volontè Sekirite Nasyonal yo te rele " tonton makout yo ". Avèk gad pèsonèl sa a, li te netralize lame a, li te simen laterè nan tout peyi a e li te reyisi toufe tout rezistans. Apre rimè kap kouri sou konplo nan lame a, li ranfòse represyon an ak 1e avril 1964, li pwoklame tèt li "prezidan pou tout lavi". Menm ane a li te bay lòd pou plizyè masak nan popilasyon nan peyi a, an patikilye Masak la nan vèp Jeremyen ki te youn nan anpil asasina yo te pote soti nan lame a ak Tonton Macout yo. Jiska lanmò li, li te egzèse yon diktati enplakab (te gen 2,000 ekzekisyon an 1967 pou kont li. ; ane sa a soti yon fim trè kritik sou diktati li : Les Comédiens, ki baze sou yon woman Graham Greene ekri). Nan mwa fevriye 1971, François Duvalier te òganize yon plebisit pou deziyen pitit li, Jean-Claude, kòm siksesè.
Anpil Ayisyen te pran chemen egzil, sitou Ozetazini ak Kanada, men tou nan Matinik, Gwadloup e sitou Giyàn franse.
Lè Papa Doc te mouri, sou 21 avril 1971, Jean-Claude Duvalier, 19 ane (rele "Baby doc"), te vin Prezidan Repiblik la. Kòmanse yon liberalizasyon timid nan rejim lan, Jean-Claude Duvalier alyene yon pati nan klas la nwa ki te sipòte papa li pa marye yon milat sou 27 me 1980. Rejim li an plonje nan koripsyon ak enkonpetans. Nan dat 9 mas 1983, Pap Jan Pòl II, ki tap vizite Ayiti, deklare an franse : "Il faut que les choses changent ici" (Bagay yo dwe chanje isit la). Legliz la te kòmanse ankouraje panse demokratik.
Chit rejim lan
modifye
Yon revòlt pete nan pwovens yo an 1985. Vil Gonayiv se sèn premyè manifestasyon nan lari yo ak gwo magazen chèn distribisyon yo vòlè. Soti nan mwa oktòb 1985 jiska janvye 1986, revòlt la gaye nan sis (6) lòt vil yo, ki gen ladan Kap-Ayisyen. Nan fen mwa a, Ayisyen nan sid yo nan revòlt. Revòlt ki pi enpòtan yo fèt Okay.
Jean-Claude Duvalier ap eseye fè fas ak mekontantman nan bese 10 % pri a nan manje debaz yo, pa fèmen estasyon radyo endepandan, pa pote soti yon remaniman kabinè, men tou, pa lapolis ak represyon militè yo. Sou presyon kominote entènasyonal la, li etabli pòs Premye Minis gras a adopsyon referandòm pa yon nouvo Konstitisyon. Tantativ sa yo, sepandan, pat kwape momantòm revolte popilè kont diktati dinasti a.
Nan mwa janvye 1986, administrasyon Reagan an te kòmanse fè presyon sou Duvalier pou li kite pouvwa a epi kite Ayiti. Ofisyèl yo rekòmande pa Premye Minis jamayiken an sèvi kòm entèmedyè nan negosyasyon yo. Nan moman sa a, anpil sipòtè Divalye ak biznismann enpòtan rankontre koup la Divalye epi ankouraje yo ale. Etazini rejte azil politik pou Duvalier, men li ofri pou ede yo kite. Okòmansman, Duvalier aksepte 30 janvye 1986 ak Prezidan Reagan anonse depa li, ki baze sou yon rapò ki soti nan chèf estasyon CIA an sèvis ann Ayiti, ki te wè machin nan plon nan konvwa a ap kite pou ayewopò a. Sou wout la, gen yon echanj nan bal ak eskòt Duvalier a vire toutotou nan direksyon pou palè prezidansyèl la.
Sou 7 fevriye 1986, li remèt pouvwa a bay militè yo epi kite zile a abò yon avyon fòs aeryen ameriken ; li te ateri nan Grenoble an Frans. Pandan tan sa a, ann Ayiti, kay patizan Jean-Claude Duvalier yo piye.
Sou 8 fevriye 1986, nouvo gouvènman an libere prizonye politik yo, etabli yon kouvrefe. Foul moun yo atake mozole "Papa doc", ki te detwi ak wòch ak men yo ; sèkèy la se deyò, foul la danse sou li epi chire li apa ; li sezi kò diktatè a pou li bat li rityèlman. Pandan jounen sa a, gen anviwon yon santèn viktim, sitou Tonton makout.
Sou 7 mas 1986, Jean-Claude Duvalier anba arestasyon kay nan Grasse (depatman Alpes-Maritimes). Sou 12 mas 1986, sibstiti Pontoise mande pou sezi chato Themericourt li nan depatman Val-d'Oise.
Represyon militè
modifye
Sepandan, fen Duvalier yo pat vle di fen diktati a. Yon jent militè ki te dirije pa Jeneral Henri Namphy te pran pouvwa a. Lame a oswa ansyen milisyen yo reprime nan san manifestasyon yo epi yo te eseye asasinen yon prèt aktivis : Jean-Bertrand Aristide. Eleksyon yo nan dat 29 novanm 1987 yo te anpeche pa entèvansyon yon gwoup ame. Lame a te òganize eleksyon an nan mwa janvye 1988 ki te bòykote. Prezidan eli a, Leslie François Manigat, te oze fache e li te oblije ekzile apre de (2) mwa. Nan mwa septanm 1988, yon nouvo koudeta militè te pote Jeneral Prosper Avril sou pouvwa. Nan mwa mas 1990 anba presyon Ameriken an, Avril te ale nan egzil pou pèmèt eleksyon anba kontwòl entènasyonal yo.
Retounen nan demokrasi
modifyeJean-Bertrand Aristide, yon ansyen prèt ki defann pou pòv yo, genyen sou 16 desanm 1990 pa 67 % vwa. Asansyon li nan prezidans Repiblik la bay yon ti espwa pou pèp ayisyen an. Men 29 septanm 1991, li te ranvèse pa yon jent militè ki te dirije pa Jeneral Raoul Cédras. Ede pa CIA a ak gouvènman an nan George Bush Sr ; Aristide te pran refij nan Etazini. " Lavalasyen" te masakre. Nasyonzini dekrete yon anbago. Refijye kòmanse rive Ozetazini. Komès dwòg la, ankouraje pa faksyon poutchis nan lame a, konnen yon ogmantasyon konsiderab. Dwòg yo sitou soti nan katèl Kali (Kolonbi) epi yo destine pou Etazini. Trafik sa a pwodui omwen ven plis fanmi miltimilyonè.
Anba prezidans Bill Clinton e avèk sipò Konsèy Sekirite Nasyonzini an, Lèzetazini entèvni, apre yon vizit ansyen Prezidan Jimmy Carter ak Jeneral Colin Powell, 20 000 sòlda ameriken debake an Ayiti sou 19 septanm 1994. Sou 15 oktòb 1994 , Prezidan Aristide retabli nan fonksyon li, ke li kite bay zanmi pwòch li René Préval, eli Prezidan Repiblik la sou 17 desanm 1995. Manda Aristide la tap fini e Konstitisyon an pat pèmèt li kouri pou yon dezyèm konsekitif. Nan mwa janvye 1997, INESKO te bay Aristide Pri 1996 pou Edikasyon Dwa Moun.[1]
Gouvènman Préval la te dwe fè fas ak yon opozisyon ki te fòme ak ansyen alye li yo. Manda li a make pa plizyè asasina politik. Eleksyon lejislatif yo te òganize nan mwa e 2000 . Aristide pwoklame gayan eleksyon prezidansyèl la avèk 91 % nan vòt, men bilten vòt la sal pa iregilarite ak bòykòt la nan opozisyon an. Peyi a yon lòt fwa ankò plonje nan yon sitiyasyon ki pi konfonn. Trafik dwòg depase nivo reyalize anba jent militè a. Klas mwayèn pa apresye ansyen "ti prèt la", reproche li pou karaktè enprevizib li yo ak kenbe li sou mas yo. Soti nan 2001, gwoup san yo pa yon konstitisyon ofisyèl atake sipòtè nan gouvènman an. Yo reyaji nan menm fason an. Polis la atake tou de bò yo avèk vyolans.[2]
An 2003, opozisyon an te òganize tèt li sou non Gwoup 184 la. Avèk sipò etidyan yo, e malgre represyon patizan li yo, Jean Bertrand Aristide te fini demisyone sou 29 fevriye 2004 anba presyon sòlda franse yo ak marin ameriken yo, lavangad yon fòs entènasyonal Nasyonzini te voye retabli lòd nan kapital la, MINUSTAH . Yon ti tan apre depa Aristide, prezidan Tribinal kasasyonayisyen an, Boniface Alexandre, pran pwovizwa a nan Konstitisyon an. " Titid" - jan moun nan lokalite yo rele li - yo akize de tout mal nan peyi a, anrichisman pèsonèl ak krim politik. Egzile an Afrik, Aristide fini akeyi pa Lafrik disid, kote li plenyen ke militè etranje fòse li bay demisyon epi kite sou elikoptè yo.
Nan eleksyon yo nan dat 7 fevriye 2006, ki te òganize anba sipèvizyon entènasyonal, foul la Pòtoprens pouse òganizatè yo bay viktwa a René Préval, ki moun ki te vini byen klè nan plon an nan 1e tou vòt. Soti nan menm pati ak Aristide, li se siksesè li deziyen. Fwòd yo te detekte an favè opozisyon an, an patikilye bwat bilten vòt yo an favè Préval yo te jwenn nan depotwa yo. Envesti nan pouvwa li madi 13 jen 2006, li li mandee pou inite nasyonal.
Entènasyonalman, Pari negosye yon akò re-admisyon ak Pòtoprens nan kad patenarya Lafrans- Ayiti 2008-2012 (chapit “ Imigrasyon ak ko-devlopman "). Akò sa a te negosye nan mwa out 2009 , konteste pa Collectif Haiti de France, Platfòm Asosyasyon Franko-Ayisyen yo (PAFHA) ak Kolektif Migran lòt bò dlo a [3]
Gade tou
modifyeReferans
modifye- ↑ UNESCO Prize for Human Rights Education: UNESCO Education
- ↑ « HAÏTI. La violence politique à la veille du bicentenaire de l?indépendance | Amnesty International ». Archived from the original on 2006-03-18. Retrieved 2021-10-08.
- ↑ Accord de réadmission franco-haïtien : Les droits des migrants haïtiens en France sont en péril, 24 août 2009. Voir aussi sur le site du GISTI.