Transpò nan Ayiti

Tout gwo sistèm transpò an Ayiti yo sitiye toupre oswa nan kapital la, Pòtoprens.

Wout

Rezo wout Ayiti a konsiste de wout nasyonal, depatmantal ak lokal. Nan nivo legal la, se sèlman tèm wout nasyonal la ak wout depatmantal la rekonèt. Pwen kòmansman rezo wout la se nan ansyen ayewopò a (nan entèseksyon Boulva Jean-Jacques Dessalines ak otowout Dèlma). Soti nan entèseksyon sa a, wout nasyonal 1 ak 2 kòmanse.

Wout nasyonal yo

Wout Nasyonal la no 1 (RN1) nan direksyon nò, pase atravè Sen Mak ak Gonayiv pou fini nan Kap Ayisyen (Lari 22).

Wout Nasyonal la no 2 (RN2) souvan rele "Boulva Jean-Jacques Dessalines" nan Pòtoprens ak "Wout disid" deyò rejyon kapital la. Aprè li te ale nan direksyon sid atravè sant Pòtoprens, li deplase nan lwès atravè katye lwès kapital la, epi nan Tigwav ak Aken pou li fini Okay (Avni Kat chemen). Sepandan, "ekstansyon" li yo ap kontinye nan sidwès la touprè lanmè a nan sid la nan Pòsali.

Wout Nasyonal la no 3 (RN3) kòmanse kote RN1 an dirije nan nòdès Bon Repos, pa lwen nan nò sant rezo wout la. RN3 a deplase nòdès, travèse Plato Santral la atravè Mibalè ak Ench anvan finalman rantre nan RN1 a nan Kap Ayisyen.

Wout Nasyonal la no 4 (RN4) branch soti nan RN2 a nan Kafou du Fort, nan sid Leyogàn. Souvan li rele "Route de l'Amitié", RN4 la travèse Masif Lasèl. Li kontinye nan lasèt jiskaske li rive nan sant lavil Jakmèl.

Wout Nasyonal la no 5 (RN5) soti nan RN1 sou bò nòdès Gonayiv, nan direksyon nò a nan nòdwès nan Gwo Mòn anvan li fini andeyò Pòdpè, touprè ayewopò.

Wout Nasyonal la no 6 (RN6) branch soti nan RN3 a nan antre nan sidès Kap Ayisyen. Li kontinye nòdès nan fwontyè a avèk Repiblik Dominikèn nan Wanament, nan fen nan pon an ki travèse Rivyè Masak.

Wout Nasyonal la no 7 (RN7) kòmanse anvan Avni des Kat Chemen nan Okay, nan direksyon nòdwès sou penensil Tibiwon nan katye Jeremi.

Wout Nasyonal la no 8 (RN8) se byen lwen pi kout la nan wout nasyonal yo. Li arete RN1 la nan Kafou nan Kwadèmisyon. Nan direksyon lès, li kwaze Kwadèbouke, li mache sou rivaj sid Etan Somat, epi li fini nan Malpasse, fwontyè avèk Repiblik Dominikèn.

Antretyen pou RN1 ak RN2, ki te pase aprè koudeta 1991 la, te pouse Bank Mondyal prete $ 50 milyon dola pou reyabilitasyon wout sa yo. Pwojè a te anile nan mwa janvye 1999. Bank Mondyal, ki konsidere ke anile pwojè sa yo depafini enfrastrikti wout la nan kreyasyon FER (Fon Antretyen Wout) nan lane 2003, se te yon fason pou diminye koripsyon, pou jwenn lokal pou konpayi yo konsène, epi yo pa sispann nan travay la paske yo te pwotestasyon politik la.

Prezidan René Préval nan kanpay li pou dezyèm manda li yo te sèmante sou rezo wout sa yo pou rekonstwi majorite wout sa yo kap deteryore rapidman e pou konstwi yon lòt ki ta pèmèt peyi a avanse, lè li pa te kapab ap resevwa lajan nan men Bank Mondyal, li literalman ak sipliye donatè etranje yo ede li ki te lou kritike pa anpil politisyen nan medya yo, men li te lajman anbrase pa yon popilasyon ki espere wè wout la asfalt vini nan lavil yo. Se poutèt sa, Inyon Ewopeyèn te pwomèt ede bati RN6 ak RN3.

An menm tan prè Bank Mondyal ant Ayiti ak Etazini te $ 200 milyon dola pou rebati RN2, ki soti nan Rivyè Fwad la ki te pwen depa RN2 a jouk Aken ak reparasyon sou RN1 la soti nan Titanyen rive Kap Ayisyen.

Siklòn 2008 se te yon gwo kontraryete, ak anpil pon tonbe oswa soufri domaj enpòtan ki bezwen reparasyon imedyat. Pifò nan travay sa yo sou RN1 ak RN2 ki te deja sispann soufri yon gwo kontraryete pandan tranblemanntè 2010. Pou konstriksyon RN7 la, angajman Kanada te $ 31 milyon dola pou konstriksyon wout ki te kòmanse an 2009, li te soufri yon gwo kontraryete akòz tranblemanntè a tou.

Wout depatmantal

Yo kòmanse soti nan wout nasyonal ak jwen sant iben yo ansanm.

Estatistik

Total wout : 4,370 km
Wout asfalt : 1,714 km
Wout asfalte : 2,656 km (estimasyon 2011)

Transpò piblik

Transpò piblik se esansyèlman prive an Ayiti. Li te deja yon konpayi endividyèl. Avèk nouvo jenerasyon antreprenè yo, li se sitou asosyasyon an. Fòm ki pi komen nan transpò piblik an Ayiti se itilize nan kamyon ki pentire avèk anpil koulè tankou taksi yo rele taptap.

Yo rele yo konsa paske lè yon pasaje bezwen sispann, ou frape sou bò a nan veyikil la ak chofè a anjeneral sispann. Laplipa taptap yo pa chè nan apeprè 10-15 goud pou chak wonn nan vil la. Chofè a pral souvan ranpli yon kamyon nan kapasite plen li yo, setadi, prèske 20-30 moun. Gouvènman an te eseye plizyè fwa restriktire transpò piblik nan enstale otobis yo : an 1979, yon kontra ant gouvènman an ak Asosyasyon an nan Chofè kreye konpayi an Conatra byen vit echwe akòz sabotaj ak antretyen machin pòv yo. An 1998, yon lòt tantativ te fèt ak plis sèvis pou elèv yo ak pwofesè yo.

Sabotaj, move antretyen ak ranvèsman Aristide an 2004 te konpwomèt efò sa a, an 2006, lè Préval te retounen sou pouvwa a, yo te fè yon lòt efò pou rekipere majorite ankadreman otobis la, ak yon kado 300 nouvo otobis soti nan Taiwan yo te nesesè. Mini-Van yo souvan itilize pou kouvri tout ti bouk touprè Pòtoprens, tankou Petyonvil, Jakmèl, Leyogàn. Konye a, nan tout penensil la, motosiklèt lajman itilize kòm yon mwayen pou vwayaje ak divès kalite transpò. Malerezman pou moman sa a, pa gen okenn lejislasyon ki an fòs pou règlemantasyon sektè sa a ki toujou lakòz anpil mal nan popilasyon an paske yo regilyèman anrejistre aksidan. Li ta dwe tou te note ke sèten enstitisyon tankou Pwoteksyon Sivil, Haititrafic^[1]^,^[2] ak SOS Aksidan bay apèl chak jou pou prekosyon pou yo eseye evite pi move a moun ki itilize motosiklèt la kòm yon fòm taksi.

Transpò ray

Kalite transpò sa a devlope pandan dezyèm mwatye nan XIXyèm syèk la e li te divize an yon rezo iben tip tram nan Pòtoprens ak an yon rezo rejyonal tip tren atravè peyi a.

Pou mank de volonte politik ak tou pou mank de mwayen finansye, rezo tram sispann fonksyone anvan Dezyèm Gè Mondyal la ak rezo a tren sispann fonksyone alantou 1960.

Menm si pa janm te gen yon lyen ray ant Ayiti ak Repiblik Dominikèn, Dominikani planifye pou rekonstitiye rezo nasyonal li, pa enplike Ayiti. Kidonk, otorite dominikèn yo ap konsidere konstriksyon yon rezo transnasyonal ki ap sèvi lavil ayisyèn yo, an patikilye yon liy ant de (2) kapital yo, Pòtoprens ak Sen Domeng.^[3]

Chemennfè

Tren an te egziste an Ayiti ant 1876 ak 1991. Yo konnen Ayiti se premye peyi nan Karayib la ki gen yon sistèm tren iben nan Pòtoprens. Pita, yon pwojè ki ta sipoze jere pa konpayi Mc Donald, te prevwa yon liy ant Pòtoprens nan Okap, ak yon lòt ki soti Pòtoprens rive Okay, men li pa te fini. Laplipa sosyete tren an Ayiti te fè bankwout, e konpayi ki finanse konstriksyon yo te oblije fèmen tou.

Transpò maritim

Pò entènasyonal Pòtoprens anrejistre pi plis machandiz pase lòt pò nan peyi a. Men, enstalasyon yo demode, ak pa ase itilize, petèt akòz depans sa yo manyen konsiderableman wo konpare ak pò nan Repiblik Dominikèn.

Pò Sen Mak se kounye a pòtay privilejye pou byen konsomasyon ki ap antre nan Ayiti. Kote santral li an relasyon ak lòt pò ayisyen tankou Kap Ayisyen, Kafou, Delma, Vèrèt (Désarmes), Fonparizyen, Fòlibète, Gonayiv, Ench, Lenbe, Petyonvil, Pòdpè ak Vèrèt privilejye li. Vil sa yo, ansanm ak zòn ki antoure yo, gen apeprè sis (6) milyon abitan sou uit (8) milyon Ayisyen yo.

Zile tankou Lilavach, Latòti, Kayimit (ti ak gwo zile yo) ak Lagonav yo aksesib sèlman pa vwalye. Lòt vil kotyè tankou Jeremi yo toujou aksesib pou laplipa pa bak, men konstriksyon an nan RN7 la te amelyore aksè pa wout. Laplipa vil touprè kòt la yo tou aksesib pa ti vwalye. Men, pwa la nan bato ki pote pasaje regilyèman vin epav tankou sa yo ki an "Neptune" an 1993. Li te fè koneksyon ant Pòtoprens ak Jeremi, sa ki lakòz 276 moun mouri ak 800 disparèt. Aksidan sa a konsidere kòm pi gwo dezas maritim an Ayiti. An 1997, "Fyète Gonavyèn" ki fè travèse ant Ansagalè (Gonayiv) ak anviwònman Kabarè te koule nan vire avèk plis pase 500 pasaje.^[4]^,^[5]

Estatistik

Mwens pase 100 km navigab

Pò

Kap Ayisyen, Gonayiv, Jakmèl, Jeremi, Okay, Miragwàn, Pòtoprens, Pòdpè, Sen Mak, Fòlibète.

Istwa

Ayiti se youn nan pi ansyen peyi yo pou istwa maritim nan Amerik yo.

Panama Canal Railway te fòme yon liy maritim avèk twa (3) bato ki te kanpe nan Nouyòk (Etazini), Pòtoprens ak Cristóbal (Panama). Konpayi an te posede enstalasyon pò nan Pòtoprens e bato yo te kanpe la. Twa bato yo te jan sa a :

SS Panama (1939), vwayaj inogirasyon sou 26 avril 1939 ;
SS Ancon (1939), vwayaj inogirasyon sou 22 jen 1939 ;
SS Cristobal (1939), vwayaj inogirasyon sou 17 out 1939.

Transpò ayeryen

Vòl entènasyonal yo

Ayewopò Entènasyonal Tousen Louvèti (ki te rele Ayewopò Entènasyonal Pòtoprens nan tan pase), ki louvri an 1965 (Ayewopò Entènasyonal François Duvalier), sitiye 10 km nò / nòdès Pòtoprens. Vòl entènasyonal peyi a yo bay sitou pa ayewopò entènasyonal Pòtoprens ak sa yo ki nan Kap Ayisyen. Air Ayiti, Tropical Airways ak yon ti ponyen nan pi gwo konpayi avyon ki soti nan Ewòp, Karayib la ak Amerik yo sèvi ayewopò an.

Vòl domestik

Yo disponib gras a Sunrise Airways ki se pi gwo konpayi avyon Dayiti pou piblik la an jeneral, osi byen ke vòl chatè.

Estatistik

Ayewopò

Total : 14 (estimasyon 2007)

Ayewopò - avèk pis aterisaj pave

Total : 4
2 438 a 3 047 m : 1
914 a 1 523 m : 3 (estimasyon an 1999)

Ayewopò - avèk pis aterisaj pa asfalte

Total : 10
914 a 1 523 m : 1
Mwens pase 914 m : 9 (estimasyon an 2007)

Referans

↑ Haititrafic. « #KIJANLARIAYE ». Haititrafic.com. Archived from the original on 2019-10-23. Retrieved 23 oktòb 2019.
↑ Haititrafic
↑ (franse) fr « Un projet de chemin de fer en République dominicaine ». touthaiti.com. Archived from the original on 2021-01-26. Retrieved 8 novanm 2016.
↑ « Un bateau de 500 passagers fait naufrage à Haïti. ». liberation.fr. 9 septanm 1997. Retrieved 8 novanm 2016.
↑ « 7140.040.- Tragiques Accidents: 1993 – 2009 ». haiti-reference.com. 28 mas 2002. Archived from the original on 2016-11-09. Retrieved 8 novanm 2016.

Lyen deyò

[1] Haititrafic. « #KIJANLARIAYE ». Haititrafic.com. Archived from the original on 2019-10-23. Retrieved 23 oktòb 2019.

[2] Haititrafic

[3] (franse) fr « Un projet de chemin de fer en République dominicaine ». touthaiti.com. Archived from the original on 2021-01-26. Retrieved 8 novanm 2016.

[4] « Un bateau de 500 passagers fait naufrage à Haïti. ». liberation.fr. 9 septanm 1997. Retrieved 8 novanm 2016.

[5] « 7140.040.- Tragiques Accidents: 1993 – 2009 ». haiti-reference.com. 28 mas 2002. Archived from the original on 2016-11-09. Retrieved 8 novanm 2016.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]