Repiblik

"Repiblik la" se yon mòd òganizasyon yon peyi kote pouvwa a se pa popilasyon an oswa reprezantan li yo, jeneralman eli, epi kote chèf leta (si li egziste) pa. éréditèr epi se pa youn nan sèlman ki kenbe pouvwa. Yon repiblik se opoze a yon monachi eritye, men li pa toujou sinonim ak demokrasi^[1]^,^[2]^,^[3]^,^[4].

Repiblik la se, an 2021, fòm rejim politik ki pi gaye nan mond lan: sou 197 peyi, 152 se repiblik ofisyèlman^[5].

Etimoloji ak evolisyon siyifikasyon

Mo "repiblik la" soti nan Laten (la) res publica ki literalman vle di "bagay piblik" epi li deziyen enterè jeneral apre gouvènman an, politik epi finalman 'Leta a. Repiblik la nan Platon, Politik la nan Arisòt ak Nan repiblik la ((la) De Republica: "nan zafè piblik") nan Cicero tout fè fas ak fòm gouvènman. Res, nan lang laten legal, deziyen ka a dwe okipe nan tribinal^[6]. Istorikman se kòz pleb la, tribun - reprezantan "tribi" yo - te plede devan Sena Women ki te konpoze de patriyach fanmi yo konnen yo. nan Wòm.

An 1576, Jean Bodin te defini li nan Les six livres de la République kòm « gouvènman dwa plizyè fwaye ak sa ki komen pou yo, ak pouvwa souveren » . Travay sa a dekri prensip senbolik yo ak òganizasyon legal monachi fransè a kote tèm repiblik la, byenke li konplèks nan itilizasyon li, sinonim ak souverènte yon chèf nan lòd lwa natirèl^[7]. Nan Kontra Sosyal la, Jean-Jacques Rousseau defini li kòm « nenpòt Eta ki gouvène pa lwa, kèlkeswa fòm administrasyon li ye; paske se sèlman lè sa enterè piblik la gouvène ak bagay piblik la se yon bagay. Tout gouvènman lejitim se repibliken. » Tèm sa a klèman synonym ak "gouvènman", "bon gouvènans". Plizyè koutizan nan XVIII^e syèk yo te ekri powèm kote yo te fè lwanj pou Lwi XIV bon jesyon repiblik la.

Lè sa a, Repiblik pran siyifikasyon kominote lespri oswa lide, nan sans yon rechèch pou byen komen nan yon domèn bay^[8]. Nou jwenn nan Blaise Pascal konsèp "Repiblik Kretyen" (Pensées, liv XXIV, 15) ki pran pa Voltaire^[9] oswa Rousseau nan ekriti yo^[10]. Nou toujou wè sa nan "République des Lettres" parèt tankou nan Montesquieu ("Lettres persanes", CXLII^[11]).

Nan epòk Revolisyon fransè a, an referans a Repiblik Women ki te etabli apre monachi, rejim politik ki te swiv [[ [Ansyen Rejim Sosyete|Ancien Rejim]] yo rele "repiblik" an referans a ideyal gouvènman women an. Nan 21 septanm 1792, kòm rezilta pwoklamasyon abolisyon wayote a, yo te pwoklame Premye Repiblik Fransè a. Sepandan, nan epòk sa a, opozisyon an ant repiblik ak monachi pa t 'ankò ofisyèlman etabli depi, nan 1804, Napoléon Bonaparte te konsidere tèt li Anperè Repiblik Fransè a^[12].

Ansuit, nan franse, mo a te vin konfonn ak mo demokrasi kontrèman ak despotism ak monachi^[13]. Yon evolisyon remakab nan siyifikasyon te fèt nan istwa resan, depi jiska 18th^e syèk tradisyon an te opoze, dapre Politik' '^[14] nan Aristòt la, rejim ki soti nan eleksyon an ki baze sou chwa kèk nan sitwayen yo dapre merit yo, konpetans yo oswa richès yo ([oligarchi a]] ak aristokrasi, ki te vin tounen repiblik la pita), ak yon rejim ki te soti omwen an pati nan traso osò^[15] ki li rele demokrasi. Lè sa a, siyifikasyon ak enterè rejim demokratik la te eksplike pou Aristòt pa lide nan libète politik, dapre ki yon sitwayen se lib lè li altènativman gen pouvwa pou gouvène ak pou yo gouvène^[16]. Asimilasyon resan sa a eksplike nan istwa politik modèn revolisyon Ameriken ak Fransè, pandan pwoblèm adopsyon demokrasi a te deba nan mitan elektè ki te refize li (sitou aba Siéyès), prefere lide yon Gouvènman reprezantan, sa vle di repibliken^[17]^,^[18].

Rejim Vichy te fonde nan opozisyon ak Repiblik la ki te, nan je patizan Marshal Pétain, te lakòz dekadans peyi a. . Non ofisyèl rejim politik la se "Eta franse".

Yon Repiblik Pèp la, yon Repiblik Demokratik, oswa yon Repiblik Sosyalis Sovyetik kapab refere a Eta Kominis, pandan Gè Fwad la, menm si yo pa gen eksklizivite nan tèm sa a.

Yon repiblik Islamik se fòm gouvènman an pran pa yon eta ki pa gen yon monak epi kote gouvènans aliman ak dogm nan Islam, menm jan se ka a nan [[ [Iran]], Afganistan oswa Pakistan.

Nan yon repiblik aristokratik, lidè yo eli pa nob yo. Sa a te sitou nan Repiblik De Nasyon yo oswa repiblik Genoa.

Pandan Refòm Pwotestan, yo te etabli repiblik Kalvinis, souvan ki te dire kout. Sa a se te anbisyon Jan Calvin nan Jenèv.

Yon repiblik ka gen diferan mòd operasyon: yon rejim prezidansyèl tankou nan Kore di Sid oswa Etazini, yon rejim palmantè tankou nan Almay oswa peyi Zend, oswa yon [[rejim semi-prezidansyèl] ] tankou nan Lafrans oswa Larisi.

Soudivizyon yon Leta kapab yon repiblik otonòm. Sa a se patikilyèman ka a pou repiblik Larisi yo.

Istwa

Antikite

Nan lavil Wòm, Repiblik Women (etabli nan -509) te swiv monachi wa Etruscan yo. Se yon oligarchi patrisyen. Jesyon Repiblik la se nan men konsil ki gen de nan nimewo e ki eli pou yon ane. Prensipal kò konstitisyonèl la se Sena ki reyini reprezantan fanmi patrisyen yo.

Nan demokrasi atenyen an, se tiraj osò ki deziyen reprezantan pèp la e non vòt tankou moun pèp women an. Nan de ka yo, esklav, fanm ak moun ki pa sitwayen yo eskli nan nenpòt wòl politik (sepandan fanm yo nesesè pou transmèt sitwayènte).

Mwayennaj ak Renesans an Ewòp

An ble, repiblik yo an 1714 an Ewòp.

Vil-eta

Atik detaye : Repiblik maritim.

Kèk vil te chape anba pouvwa feyodal e yo te kenbe otonomi politik yo. Nan Anpi Sen Women an nou pale de anpi lib anpi, nan wayòm Lafrans vil lib. An retrospective, istoryen yo pral rele nouvo fòm gouvènman iben oligarchik sa a yon "repiblik"^[19] ki Lè sa a, parèt.

Repiblik Genoa ak Venis: ki pi popilè, ki pi rich, ki pi pwisan nan vil endepandan sa yo se lè sa a Repiblik Venice, tèm modèn. pou deziyen sa Vénityen yo nan epòk la te rele "duche" (ducato) ak, nan tèt li, doj la (byen: "duke a"). Plizyè vil Italyen, tankou Genoa, gen rejim politik ke moun modèn rele repiblik men ki se aristokrasi.
Kwazi-teritwa repiblik: sou masif Alpine, yon sèten kantite teritwa gen operasyon politik orijinal ki gen plis pase yon syèk, pafwa menm federasyon kasi-repibliken; operasyon politik etranj. Nan pratik, dwa seigneurial yo achte pa kominote yo. Yo siyen akò anwite taks fiks yo peye volontèman san kontwòl taks leta ak tokay konplèks kolaborasyon-defans. Tou depan de vag yo nan ekspansyon teritoryal, kominote yo gen patikilye politik yo rekonèt ak konfime. Estati yo sanble ak "franc-boujwa" paske pa gen sèvis feyodal. "Guardianships" pafwa ranplase, negosye an kachèt sou inisyativ kominote yo. Lè sa a, yo rele yo "dedisyon".
- egzanp: an 1383, abitan Saint-Paul-sur-Ubaye te mande Konte Savoy Amédée VII anekte komin yo. Li te fè sa e li te pwolonje ansyen privilèj yo. Senk ane pita nan 1388, rès vale a te fè menm etap la.
- egzanp: federasyon repiblik Escartons.

Repiblik sou yon echèl peyi

Diferan fòm repiblik

Modèl:Rejim politik

Konfederasyon XIII kanton yo, ki t ap vin Swis, te vin ofisyèlman endepandan de Anpi Sen ak Trate Westphalia an 1648.
Repiblik Provens Ini yo: apre Lwa La Haye an 1581, sèt pwovens yo te vin ofisyèlman youn nan premye peyi nan mond modèn lan ki te vin tounen yon repiblik.
Repiblik Novgorod te egziste depi XII^e syèk rive nan envazyon Ivan III nan Larisi nan XV^e syèk.

Repiblik la kòm yon utopi politik

Definisyon imanis yon Eta lib, yon Eta san wa, yo jwenn nan Bartolus de Saxoferrato ("De regimine civitatis", anviwon 1350), Coluccio Salutati (De tyranno, Florence, 1400) ak Leonardo Bruni (Laudatio fiorentinæ urbis, 1403-04). Lè sa a, yo sèvi ak tèm laten "civitas" ("sitwayante, ansanm sitwayen") ki bay "vil" an franse.

Te fonde pandan Renesans la, Repiblik De Nasyon yo ranplase monachi Polonè ak gouvènman aristokrasi Polonè-Lityanyen an nan liy ak ansyen oligarchi yo.

An 1581, lè Oland te libere tèt li anba sipèvizyon Panyòl epi li te fonde premye repiblik Ewopeyen an ki merite non sa a, yo te adopte non Provens Ini yo. Lè angle yo te souke jouk nan 1649, yo te fonde Commonwealth, mo angle ki pran lide res publica^[20].

Repiblik Bouregreg oswa Repiblik Salé te fonde an 1627, sa ki fè li youn nan premye repiblik ki te fonde nan mond lan.

Repiblik la kòm yon rejim opoze ak wayote

Malgre ke mo "repiblik la" pa opoze ak lide nan wayal, li te itilize nan sans sa a nan plizyè okazyon ki make lespri moun. Prensipal la se Repiblik Women. Li enspire non repiblik Italyen yo nan Mwayennaj Renesans la, tankou Repiblik Venice. Li te kapab enspire mo a nan mouvman 18th^e syèk yo ki te opoze mouvman liberal anvè yon monachi konstitisyonèl, tankou Hébertistes yo, e ki te pale de repiblik franse. Yon lòt bò, itilizasyon mo pou Etazini te gendwa te plis enspire pa repiblik puritan angle, li menm ki te enspire pa Calvin ak [[repiblik Jenèv] li a. . Nan nenpòt ka, li se an reyalite yon oligachi kòm opoze ak yon monachi.

Repiblik Jenèv

Ekspresyon Repiblik Jenèv la deziyen gouvènman vil-eta Jenèv la depi Modèl:16yèm syèk la rive nan fen Modèl:18yèm syèk la.

Anvan sa, vil la te gouvène pa yon evèk. Atizan ki pi rich yo te reprezante pa syndics ki te jwenn patisipasyon nan gouvènman an an 1387.

Soti nan Refòm Pwotestan, yo te mete evèk la deyò, epi sendik yo te pran pouvwa nan yon oligachi plitokratik, yo rele yon "repiblik".

Repiblik la te ranvèse pa Revolisyon fransè a an 1792, answit retabli soti 1814 rive 1847 sou non Canton Jenèv. Menm jodi a, non ofisyèl la se "Repiblik ak Canton Jenèv".

Repiblik Cromwell

Seksyon sa vid, li pa detaye ase oswa li pa konplè. Èd ap itil anpil! Kijan pou fè ?

Commonwealth Angletè, ki rele tou "Repiblik Cromwell" se rejim pati Puritan ki te sou pouvwa a te adopte depi 1649 pou rive 1660 apre ekzekisyon Charles 1st . Nan teyori, Palman an te egzèse pouvwa lejislatif epi li te eli yon Konsèy Deta ak pouvwa egzekitif. Men, nan 1653, Oliver Cromwell te nonmen diktatè pou lavi anba tèm nan Lord Protector.

Premye Repiblik Fransè

Atik detaye : Premye Repiblik (Frans).

Nan ane ki vini apre pwoklamasyon Repiblik Fransè, modèl politik la te ekspòte anpil: Repiblik Batavyen an te fèt an 1795, se te premye e ki pi dirab sè a. repiblik Lafrans. Repiblik la pa nesesèman opoze ak Anpi an. Vrèmanvre, toujou nan egzanp Repiblik Fransè a, an 1804 gouvènman Lafrans la remèt jesyon Repiblik la bay Anperè a ; sa pa t disparèt ak nouvo rejim nan, premye atik konstitisyon Premye Anpi a te pwoklame: “Gouvènman Repiblik la konfye yon Anperè ki pran tit Anperè Fransè yo. »

Repiblik modèn

Seksyon sa vid, li pa detaye ase oswa li pa konplè. Èd ap itil anpil! Kijan pou fè ?

Sa a se sitou apre Premye Gè Mondyal la ak tonbe nan Anpi yo (Alman, Ris, Ostralyen ak Otoman) ke anpil repiblik parèt nan Ewòp.

Avèk dekolonizasyon, nouvo eta yo te kreye souvan te pran fòm yon repiblik, ak eksepsyon remakab nan Wayòm Commonwealth yo.

Kat rejim politik yo an 1815 an Ewòp. Repiblik yo an ble, monachi yo an wouj.
Kat rejim politik yo an 1914 an Ewòp. Repiblik yo an ble, monachi yo an wouj.
Kat rejim politik yo an 1930 an Ewòp. Repiblik yo an ble, monachi yo an wouj.
Kat rejim politik yo an 1950 an Ewòp. Repiblik yo an ble, monachi yo an wouj.
Kat rejim politik yo an 2015 an Ewòp. Repiblik yo an ble, monachi yo an wouj.

Nòt ak referans

(fr) Yon pati nan atik sa a oswa tout atik la soti nan Wikipedya en fransè Ki gen pou tit « République » (gade lis otè yo).

↑ A9publique/68535 “publique” sou larousse.fr.
↑ “publique” sou National Center for Textual Resources and lexical.
↑ « REPUBLIQUE Brèf definisyon - World Perspective Team ».
↑ « république », sur dictionnaire.lerobert.com.
↑ « Perspective monde », sur Université de Sherbrooke
↑ Alfred Ernout ak Antoine Meillet, Diksyonè etimolojik lang laten, Paris, Klincksieck. , 1967, p. 571, s.v. res.
↑ Simone Goyard-Fabre, The philosophical embarrass of natural law, Pari: Vrin, 2002 (ISBN 9782711615889), p. 61-62. – Gabriel-André Pérouse [et alii], Travay Jean Bodin : aktyalite konferans ki te fèt nan Lyon nan okazyon katriyèm santyèm lanmò li, 11-13 janvye 1996, Pari: Honoré Champion, 2004, p. 39.
↑ Émile Littré, Diksyonè lang franse a, ed. 1873 "repiblik", sa vle di 1 a 5.
↑ Voltaire, Histoire. de la Lagè 1741, ed. Garnier Frères, 1971, p. lx.
↑ Jean-Jacques Rousseau, Tèks J.J. Rousseau: Principles of the war of the war; Writings on perpetual peace, Paris: Vrin, 2008, p. 318.
↑ Cf. Wikisource, Lèt Pèsyen, Lèt CXLII pou Usbek.
↑ Frédéric Rouvillois, “Repibliken, jan yo di…”, causeur.fr, 10 fevriye 2015.
↑ Émile Littré, Diksyonè lang fransè a , ed. 1873 "repiblik", Syn. nan sans ke “demokrasi se opoze a aristokrasi oswa repiblik aristokratik. »
↑ Aristotle, The Politics, (ISBN 978 -2-08-070490 -0).
↑ Aristotle, The Politik, (ISBN 978-2-08- 070490-0).
↑ Aristotle, The Politics, (ISBN 978-2-08-070490-0).
↑ Bernard Manin, Principes de gouvernement représentatif, (ISBN 978-2-08-128618-4 ak 2-08-128618-1).
↑ David van Reybrouck, Kont eleksyon yo, Paris, (ISBN 978-2-330-02820-6, BNF 43769027).
↑ « Vil ki an revòlt. "Repiblik iben yo" nan Netherlands ak Lafrans pandan dezyèm mwatye nan 16yèm syèk la, ed. Monique Weis », Kaye rechèch medyeval ak imanis. Jounal etid medyeval ak imanis,‎ (ISSN 2115-6360)
↑ « Republikanis angle nan Lafrans Limyè ak Revolisyon an: mezi prezans », Revolisyon fransè a . Kaye Enstiti Istwa Revolisyon Fransè,‎ 31 desanm 2013 (ISSN 2105-2557)

Gade tou

Sou lòt pwojè yo :

repiblik, sou Wiktionnaire

Gen yon kategori ki konsakre ak sijè sila a : Repiblik.

Bibliyografi

Seksyon sa vid, li pa detaye ase oswa li pa konplè. Èd ap itil anpil! Kijan pou fè ?

Lyen ekstèn

Avi nan diksyonè oswa ansiklopedi jeneralis :
Dosye otorite :
- BnF (données)
- LCCN
- GND
- Espagne
- Israël
- Tchéquie
- Lettonie

[1] A9publique/68535 “publique” sou larousse.fr.

[2] “publique” sou National Center for Textual Resources and lexical.

[3] « REPUBLIQUE Brèf definisyon - World Perspective Team ».

[4] « république », sur dictionnaire.lerobert.com.

[5] « Perspective monde », sur Université de Sherbrooke

[6] Alfred Ernout ak Antoine Meillet, Diksyonè etimolojik lang laten, Paris, Klincksieck. , 1967, p. 571, s.v. res.

[7] Simone Goyard-Fabre, The philosophical embarrass of natural law, Pari: Vrin, 2002 (ISBN 9782711615889), p. 61-62. – Gabriel-André Pérouse [et alii], Travay Jean Bodin : aktyalite konferans ki te fèt nan Lyon nan okazyon katriyèm santyèm lanmò li, 11-13 janvye 1996, Pari: Honoré Champion, 2004, p. 39.

[8] Émile Littré, Diksyonè lang franse a, ed. 1873 "repiblik", sa vle di 1 a 5.

[9] Voltaire, Histoire. de la Lagè 1741, ed. Garnier Frères, 1971, p. lx.

[10] Jean-Jacques Rousseau, Tèks J.J. Rousseau: Principles of the war of the war; Writings on perpetual peace, Paris: Vrin, 2008, p. 318.

[11] Cf. Wikisource, Lèt Pèsyen, Lèt CXLII pou Usbek.

[12] Frédéric Rouvillois, “Repibliken, jan yo di…”, causeur.fr, 10 fevriye 2015.

[13] Émile Littré, Diksyonè lang fransè a , ed. 1873 "repiblik", Syn. nan sans ke “demokrasi se opoze a aristokrasi oswa repiblik aristokratik. »

[14] Aristotle, The Politics, (ISBN 978 -2-08-070490 -0).

[15] Aristotle, The Politik, (ISBN 978-2-08- 070490-0).

[16] Aristotle, The Politics, (ISBN 978-2-08-070490-0).

[17] Bernard Manin, Principes de gouvernement représentatif, (ISBN 978-2-08-128618-4 ak 2-08-128618-1).

[18] David van Reybrouck, Kont eleksyon yo, Paris, (ISBN 978-2-330-02820-6, BNF 43769027).

[19] « Vil ki an revòlt. "Repiblik iben yo" nan Netherlands ak Lafrans pandan dezyèm mwatye nan 16yèm syèk la, ed. Monique Weis », Kaye rechèch medyeval ak imanis. Jounal etid medyeval ak imanis,‎ (ISSN 2115-6360)

[20] « Republikanis angle nan Lafrans Limyè ak Revolisyon an: mezi prezans », Revolisyon fransè a . Kaye Enstiti Istwa Revolisyon Fransè,‎ 31 desanm 2013 (ISSN 2105-2557)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]